Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Qysh moti dihet se njohja e historisë së sundimit romak nuk ndriçohet aq sa duhet, pa shfrytëzimin
e gjithanshëm të materialit epigrafik. Në trevën e Dardanisë, stela përbën kategorinë më të shumtë dhe
më të përhapur të plastikës skulpturale gjatë kohës romake, kështu që zë vendin më të rëndësishëm në
mesin e monumenteve të këtij karakteri 503 .Kjo është e kuptueshme, kur kemi parasysh faktin se
pikërisht ky material na mundëson të njihemi me fenomenet juridiko-politike, kulturore dhe të kultit,
të natyrës sociale dhe ekonomike të një territori përkatës. Materiali epigrafik është i rëndësishëm edhe
për linguistikën. 504 Na mundëson njohjen dhe shtrirjen etnike të popujve në vise të caktuara, përmes
simbolikave të paraqitura në monumentet në fjalë. Mirëpo, edhe ky lloj i artefakteve nuk i mbetet dot
vendit të origjinës. Shumë monumente të tilla: stelat, medaljonet, altarët, sarkofagët, reliefët,
skulpturat, etj. na japin mjaft njohuri për sa i takon besimit, simbolikave të besimit, veshjeve, stolive
etj.
Nga ky lloj materiali që i takon shekujve të antikitetit, edhe pse ishte me peshë më i rëndë se ai që
inventarizohet në muze të Serbisë, tani printe Maqedonia, përkatësisht muzeu i Shkupit. Në këtë
muze ndodhen me dhjeta stela, altarë, sarkofagë, skulptura, stoli, të cilat janë zbuluar në vise të
ndryshme të Kosovës dhe mbahen padrejtësisht, duke zbehur dhe lënë boshe pjesë të rëndësishme të
historisë sonë. Prej stelave të cilat ndodhen në muzeun e Shkupit, një pjesë e madhe u zbuluan në
rajonet Pejë, Klinë, Prishtinë, Prizren, Mitrovicë, Kaçanik, etj. Prej tyre, pjesa më e madhe u plaçkit
në rajonin e Pejës dhe Klinës, mirëpo një numër i konsiderueshëm ndodhet edhe në muzeun e
Beogradit 505 . Monumentet në fjalë janë të punuara nga mermeri i bardhë dhe u takojnë periudhave të
shekullit I, II, III e më vonë, janë të inventarizuar. Disa janë të dëmtuara pjesërisht e disa të tjera janë
të ruajtura mirë me dëmtime të pjesshme.
Nevoja e rikthimit të fondeve dhe koleksioneve
Në periudhën e pasluftës kemi një lloj dezorientimi të përgjegjësive profesionale dhe
institucionale, e cila gjë ka rezultuar me mosrespektimin e mekanizmave profesional-shkencorë në
mbrojtjen e monumenteve. Forma e organizimit dhe menaxhimit në fushën e trashëgimisë lë shumë
për të dëshiruar.
Eksponati i vetëm që u kthye në vitin 2002, me ndërmjetësimin e ish administratorit të Kosovës
Michael Steiner, është “Hyjnesha në fron”. Edhe përkundër kërkesave, fushatave dhe kontakteve të
herëpashershme të zyrtarëve kosovarë e ndërkombëtarë me ata serbë, deri më sot koleksioni në fjalë
nuk u kthye në Kosovë, në nën-qiellin ku u krijua dhe ku e ka vendin. Se kur do të ndodhë kjo, këtë
nuk mund ta thotë askush, edhe përkundër faktit se në disa dokumente të pranuara ndërkombëtarisht,
siç është “Pakoja e Ahtisarit”, obligohet Beogradi, me një nen të posaçëm, që brenda 120 ditëve nga
hyrja në fuqi e këtij dokumenti, t’i kthejë pronarit të ligjshëm të origjinës – Muzeut të Kosovës,
1247 eksponatet e “huazuara”.
Përveç këtij dokumenti edhe dokumente të tjera, të ratifikuara nga shtete anëtare të organizmave
ndërkombëtar, siç është e Drejta Ndërkombëtare lidhur me Kthimin e Trashëgimisë Kulturore në
rast konflikti të armatosur, pastaj Konventa Ndërkombëtare për Trashëgiminë Kulturore etj., i
sqarojnë mjaft mirë problemet e kësaj natyre, por ç’të bësh kur Serbia nuk ia varë veshin fare këtyre
argumenteve, po edhe më tej vazhdon lojën e saj me eksponatet tona.
~ 497 ~
Recenzentë:
Mr.sc. Pajazit Hajzeri
Mr. Qazim Namani
503
Exhlale Dobruna-Salihu, Plastika dekorative dhe figurative e gurit në Dardani gjatë kohës Romake-Sepulkrale
dhe e kultit 1, Prishtinë 2003, p. 74.
504
Zef Mirdita, Antroponomia e Dardanisë në kohën romake, Prishtinë 1981, pp. 11, 12.
505
Exhlale Dobruna-Salihu, Plastika dekorative dhe figurative e gurit në Dardani gjatë kohës Romake-Sepulkrale
dhe e kultit 2, Prishtinë 2005, pp. 704, 705, 707, 709, 711, 717, 749, 768, 769, 770, 771, 784, 823, 825-833.