Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Kulti i Perëndeshës së plleshmërisë te popullatat e Gadishullit Ballkanik deri tani ka qenë i
njohur vetëm ndër popullatën Neolitike të Kosovës. Andaj statujëzat e famshme nga terakota që
paraqesin Perëndeshën e plleshmërisë, kanë origjinën nga Mitrovica e Kosovës (Fafos) dhe datojnë
rreth 4000 vjet para Krishtit.
Pos eksponateve të lartë-përmendura, për të cilat dihet me siguri se ndodhen në muze të ndryshme
në Serbi (Nish, Zemun, Beograd) edhe në muzeun e Vrajës ka një numër të konsiderueshëm të
eksponateve të tilla. Prej figurave antropomorfe që i përkasin epokës neolitike, përkatësisht kulturës
Vinça, në Muzeun e Vrajës ndodhen 59 të tilla, ndërsa koleksioni i plotë i muzealeve të grabitura nga
Kosova arrin në 130 eksponate. Ndër këto eksponate, për të cilat dihet se janë nga Kosova, ka enë
kulti, vegla pune si: sëpata, dalta, thika, gurë peshoreje dhe monumente epigrafike. Ato me kohë janë
inventarizuar dhe pjesa më e madhe janë marrë nga rajoni i Mitrovicës 499 . Një numër i
konsiderueshëm i monumenteve të inventarizuara në muzeun e Vrajës, paraqesin figura antropomorfe
të kokës, që po ashtu i takojnë epokës neolitike 500 .
Përveç monumenteve të përmendura antropmorfe, nga periudha neolitike, ka edhe figura
interesante zoomorfe, disa prej të cilave i hasim në muzetë e Serbisë. Meqë jemi te muzeu i Vranjës,
të potencojmë se vetëm në këtë muze ndodhen 12 figura të tilla 501 . Mirëpo, pos këtyre monumenteve,
duhet përmendur edhe Çatallin me kokën e bronztë të derrit të egër, nga epoka parahistorike neolitike
deri në ditët e sotme, që ka rol të madh në magjinë e disa fiseve dhe popujve në botë. Në këtë
paraqitje, është shqyrtuar një objekt arkaik i epokës parahistorike të kohës së bronztë: dhëmbi, syri
dhe koka e bronztë e derrit të egër nga Istogu (Burimi) në anamalin e Dukagjinit që aktualisht ruhen
në Zemun.
Në botën e shkencës është tashmë e njohur figura e bronztë, e quajtur “Vrapuesja e Prizrenit”
(emrin e ka marrë sipas qytetit prej nga vjen dhe është e konservuar në Muzeun e Londrës). Por aty
është edhe një vepër e çmuar arti, që daton nga epoka Helenike-Iliriane, me origjinë nga Prizreni,
Theranda e vjetër. Objekti në fjalë është një figurinë bronzi që paraqet një cjap, në pozitë të shtrirë, i
mbushur me plumb, që është një gjetje e rastësishme, me siguri nga fundi i shek. XIX, apo nga fillimi
i shekullit XX. Kjo figurinë bronzi që paraqet cjapin në pozitë shtrirë nga Theranda, është e gjatë 6.5
cm. e gjerë 3 cm. e lartë 6.5 cm dhe peshon 0.380 gr, Se çfarë tjetër është gjetur në atë rast nuk
kemi njohuri. Figurinën fillimisht e ka poseduar një familje prestigjioze feudale pashallarësh turq
në Prizren, ndërsa tani është në posedim të autorit të këtij punimi 502 .
Në kuadrin e shantazheve të shumta që Serbia po i aplikon kundër shtetit tonë, një numër jo të
vogël të tyre e zënë edhe ato që kanë të bëjnë me fushën e trashëgimisë kulturore. Njëri nga këto
shantazhe që duhet përmendur me këtë rast, është moskthimi i 1247 eksponateve (676 eksponate
arkeologjike dhe 571 etnologjike, eksponate që dihen dhe ishin të inventarizuar në muzeun e
Kosovës), të cilat Serbia, në vitin 1998 “i mori” nga Muzeu i Kosovës, në emër të organizimit të një
ekspozite në Beograd. Koleksioni në fjalë përbëhet nga eksponatet më të përzgjedhura të thesarit
arkeologjik dhe etnologjik të Kosovës: eksponate të periudhës së neolitit, bronzit, hekurit, pastaj
periudhës së mbretërisë dardane, periudhës ilire-arbërore si dhe eksponate të veshjeve popullore,
stolive, punimeve të dorës etj, të cilat në vazhdimësi merren, pa pasur adresë të caktuar. Vlera e këtyre
eksponateve është pa dyshim e madhe. Thesari arkeologjik, etnologjik dhe epigrafik është thelbi i
trashëgimisë së luajtshme të Kosovës dhe rezultati i gërmimeve sistematike të Muzeut të Kosovës, që
nga vitet ‘50-ta të shekullit të kaluar e deri në fund të shek. XX.
499
Aleksandar Bulatović, Nalazi Vinčanske kulture sa Fafosa i Valača, Narodni muzej u Vranje 2003, pp.
15-44.
500
Shih figurat me nr. inventari: 1842/T, 1839/T, 1844/T, 1847/T, 1843/T, 1846/T, 1850/T, 1855/T,
1870/T, 1849/T, 1853/T, 1848/T, 1859/T, 1862/T, 1854/T, 1845/T, 1838/T, 1835/T, etj.
501
A. Bulatović, Nalazi Vinčanske kulture sa Fafosa i Valača, op cit, pp. 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53.
502
Tatomir Vukanović, Bronze figurine representing the he-goat from Teranda (Prizren) of Hellenic-Illyrian
epoch, in
Bрaњcки Глacник књ. IX, Bpaњe 1973, pp. 5, 8, 9, 19.
~ 496 ~