Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Shembull të mirë paraqet thesari muzeor i manastirit të Deçanit. Në të ka monumente prej
metalesh fisnike, dorëshkrime të rralla, ikona dhe gjësende të tjera të latuara artistikisht. Pos ikonave,
freskave dhe koleksionit të 23 kryqeve (të shek. XIV), ka vlerë edhe koleksioni i gotave të argjendit
me motive nga gjuetia, me shtazë të egra, fytyra shenjtorësh, etj. Më e bukura ndër to është gota e
mitropolitit të Novobërdës, që iu dhurua manastirit më 1593 474 .
Në thesarin e këtij manastiri gjendet edhe një llambadar i realizuar në stilin e Renesancës
gjermane. Llambadari në këtë manastir është eksponat i dhuruar nga Gjergj Kastrioti-Skënderbeu 475 .
Si koleksion i parë muzeor i Kosovës, përmendet kulla e antikës 476 . Ky ishte “Muzeu” privat i
familjes së bejlerëve Gjinolli, që ishin prijës turq me origjinë shqiptare 477 . Pjesëtarët e kësaj familje:
Maliq Pasha, Jashar Pasha, Fuad Beu dhe të tjerë, në kthinat e shtëpive të tyre, ekspozonin në fillim
një koleksion të pasur armësh të të parëve të tyre, si dhe armët e veta. Nëpër odat e kullës, e cila është
mjaft e madhe dhe me një oborr e kopsht të madh, në mure ishin vendosur një serë koleksionesh të
monumenteve 478 .
Në fillim të shekullit XX pallatin dhe konaqet e Gjinollit i vizitoi B. Nushioq. Sipas përshkrimeve
të tij, thuhet se dhomat e Jashar pashës ishin plot me armë të vjetra, kishte një shumicë pushkësh të
vjetra, shpatash, jataganësh, xhilitësh, pisqollash, kordhash, mëzdrakësh, etj. Aty ndodhej edhe
gijotina, me të cilën xhelati i Jashar pashës priste koka. Shpatat ishin të stolisura me ari dhe argjend
me fragmente nga Kur’ani dhe me emrat e sulltanëve. Nushiq vë në dukje se këto konaqe paraqisnin
një muze të tërë 479 .
Realisht kultura kombëtare gjendej në rrethana të rënda politike, shoqërore dhe në kushte të një
baze ekonomike, herë-herë të shkatërruar plotësisht nga luftërat e vazhdueshme për çlirim kombëtar
kundër pushtuesit osman, por edhe nën një presion të vazhdueshëm dhe të kërcënimit permanent nga
fqinjët ballkanikë, me përkrahjen e gjithanshme të Rusisë. Me pak fjalë, kombi shqiptar u lind në
rrethana lufte, vazhdoi rritën nëpër luftëra që nuk pushuan 480 . Ashtu edhe kultura mbijetoi në saje të
një konsolidimi të fortë, që ishte krijuar në shekuj.
Andaj personalitete të shquara, si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri, filluan që të jepnin
kontributet e tyre në trashëgimi. Njëri nder ta ishte edhe At Shtjefën Gjeqovi. Qysh nga viti 1900
Gjeçovi u mor intensivisht me kërkime dhe zbulime të varrezave ilire e mesjetare, me mbledhjen e
monedhave, mbishkrimeve dhe objekteve të ndryshme arkeologjike. Gjeçovi vazhdimisht bën thirrje
duke ftuar njerëzit të kërkojnë për veten e tyre, “Visari i jonë, historia e jonë gjenden të mbuluara nën
dhe , kush e din sa poshtë a pëllëmbë, e ne si biem mbrapa”. Për ne kanë çmim të madh sende të
vjetra që mund të gjenden në gji të tokës sonë, pa marrë parasysh a janë të hekurta, të arta a të
argjendta 481 .
Kjo kulturë materiale e zbuluar në viset e Kosovës, përbën një thesar i cili është i pafund, ashtu si
vetë jeta e popujve 482 . Shqiptarët si popull autokton dhe më i vjetri në Ballkan kishin një traditë dhe
kulturë të shumënduarshme, e cila ka ngelur deri në ditët e sotme. Lëndët e kësaj trashëgimie të
lëvizshme dhe të pa lëvizshme, pos tjerash, kanë edhe vlera artistike. Shumë vlera muzeale të kulturës
materiale shqiptare të periudhave më të hershme historike e deri në kohërat e reja janë eksponate të
muzeumeve të ndryshme, si botërore ashtu edhe rajonale.
474
Ibid, pp. 223,224.
475
Fejaz Drancolli, Rrënimi i kullës, op cit, p. 43.
476
Milan Filipović, Prilog istoriji naših muzeja, Muzeji 8, Zagreb, 1953, pp. 126,127.
477
Vasilije Kozarac, Muzej Kosova i Metohije - rad od osnivanja do danas, Glasnik Muzeja Kosova i
Metohije I, Priština, 1956, p. 9.
478
T. Morina, op cit p. 237.
479
Branisllav Nušić, Kosovo, opis zemlje i naroda, II, Matica Srpska, Novi Sad, 1903, p. 19.
480
Muhamet Pirraku, Kultura Kombëtare Shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë 1989, p. 258.
481
Shtjefën Gjeqovi, Një argëtim arkeologjik, Zani i Shna Ndout VIII, nr 4, Shkodër 1920, p. 158.
482
Aleks Buda, Etnografia shqiptare dhe disa probleme të saj, in Konferenca Kombëtare e Studimeve
Etnografike, 28-30, VI, 1976, Tiranë 1977 p. 17.
~ 492 ~