Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Traktati ishte i domosdoshëm pasi dy popujt kanë një histori të përbashkët dhe për pasojë një
pjesë e mirë e popullsisë emigratore shqiptare është vendosur pikërisht në qytetet e Turqisë si
Stambolli, Izmiri etj. Për arsye të ndryshme ato punojnë dhe jetojnë atje, kujdesen te ruajnë gjuhën,
traditat dhe vlerat kulturore Shqiptare. Sikurse kuptohet duhej domosdodhmërisht një marrëveshje për
të rregulluar cështjet që përcillnin probleme mes dy palëve. Marrëveshja ishte edhe në funksion të
rregullimit dhe sistemimit të marrëdhënieve diplomatike.
Pavarësisht kundërshtimeve të deputetit Ali Këlcyra, parlamenti Shqiptarë pati një veprimtari
të ngjeshur. Pra, qeveria shqiptare i kushtoi rendësi kësaj cështje duke e vlerësuar pozitivisht
nënshkrimin e traktatit dy palësh. Në këtë kuadër ministria e punëve të jashtëme u lejua të veprojë si
më poshtë “qeveria Otomane meqënëse i ka rrëzuar kapitulacionet që ka pasur, ka vendos që të ketë
marrëdhënie me cdo shtet të huaj që dëshiron të ketë marrëdhënie diplomatike dhe të veprojë sipas
ligjeve ndërkombëtare, vendosi t’i lejoje MPJ-së që të nënshkruaj konvensionet me vendim nr. 588,
dt. 4.7.1922.” 432 . Ky vendim i parlamentit ishte i formës së prerë dhe do të hynte menjëherë në fuqi.
Për të realizuar më mirë këtë bashkëpunim qeveria shqiptare i jep seriozitetin e duhur
delegacionit që do ta përfaqësojë. Ajo përmes vendimit nr. 588, dt. 4.7. 1922, jo vetëm që e pranon
nënshkrimin e traktatit, por edhe formon komisionin përfaqësues për të nisur bisedimet në Turqi.
Ngritja e komisionit ishte përgatitur me kujdes. Aty merrnin pjesë përfaqësues të njohur me funksione
të larta shtetërore si dhe Nezir Leskoviku, i cili e njihte mirë terrenin politik turk dhe kishte themeluar
bazën e Legatës tonë atje. Duket pra, një impenjim maksimal nga ana e qeverisë Shqiptare.
Më 10 tetor 1923 niset nga Shqipëria delegacioni për në Turqi, për të filluar bisedimet me
qeverinë e re Turke të kryesuar nga Ataturku. Ardhja e delegacionit bëri bujë të madhe në qarqet
politike sidomos ato greke, të cilët i druheshin një bashkëpunimi mes dy vendeve. Shtypi grek botoi
mjaftë artikuj mbi këtë çështje. Një pjesë e tyre u dërguan nga Stambolli në MPJ. Kështu gazeta greke
“Amalthia” më 20. tetor. 1923 shkruan: “Nuk kalon ditë që të mos duket lufta e fshehtë që i bëhet në
Turqi elementit grek, këtu ka ardhur edhe një delegacion shqiptar me burra shteti që të merren vesh
me qeverinë e Qemalit. Në çfarë konsistojnë këto marrëveshje të dy shteteve myslimane dhe që kanë
qëndrim armiqësor ndaj Greqisë?” 433 . Po ashtu edhe gazeta “Hora” me 5 dhjetor 1923 shkruan në
lidhje me traktatin e miqësisë: “marrëveshja shqiptaro-turke kthehet kundra Greqisë.” 434 . Sigurisht që
ndoshta ky ishte një ngjyrim i njëanshëm që iu dha qëllimisht kësaj marrëveshje, për interes të palës
greke, por në fakt të dy palët kishin pohuar se nuk do të dilnin jashtë ligjeve në fuqi.
Delegacioni ynë u mundua të kërkonte takimin sa me shpejt dhe të fillonte bisedimet. Më 7
nëntor 1923 relacioni i delegacionit shqiptarë nga Turqia tregon për takimin që do të caktohet sa më
shpejt edhe marrëveshja mes dy vendeve do të diskutohej sa më parë, duke evituar procedurat e gjata.
Të dy vendet ishin të interesuar për ta përmbyllur këtë lidhje, ndoshta pak më tepër Shqipëria, pozita e
së cilës ishte më inferiore përkundrejt një shteti që dikur kishte qenë superfuqi e për më tepër edhe
pushtues për pesë shekuj. Megjithatë, edhe qeveria turke shprehet, “interesat e Turqisë e lypin që
Shqipëria të konsolidohet dhe të afrohet në Ballkan.” 435 . Këto deklarata u përmendën gjatë nga
delegatë e përfaqësues të qeverisë turke. Gjithashtu ato u komentuan edhe më shtypin e kohës nga
gazetat shqiptare në Turqia a Shqipëria apo edhe të huaja.
Në gazetën “Paqja” në 19 nëntor 1923, në një artikull kryesor me titull “Miqësia turko –
shqiptare” botohen fjalët e delegatit turk në takim me delegatët shqiptarë: “Sot populli turk ka krijuar
një mbretëri popullore dhe demokrate, qëllimi i saj është të qenit i lirë dhe indipendent brenda kufirit
kombëtar. Detyra jonë është të vërtetojmë dhe të rrënjosim marrëdhënie miqësore.” 436 . Ky qëndrim
demonstrohet jo vetëm nga delegacioni turk por edhe nga qeveria turke, e cila u tregua e gatshme për
të nisur bisedimet dypalëshe. Vazhdimësia e bisedimeve nxjerr në pah një qëndrim të dytë, të cilin e
432 AQSH, F. 249, D. I‐453, V. 1922, fq. 3
433 AQSH. F. 151, D. 200, V. 1923, fq. 19
434 AQSH. F. 151, D. 200, V. 1923, fq. 62
435 AQSH. F. 151, D. 200, V. 1923 fq. 34
436 Gazeta “ Paqja” 19 nëntor 1923, nr. 2, fq. 1
~ 478 ~