Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
qytetëruarë prej shkronjash ndë gjuhët e veta. Cdo komp që nuk ka shkruarë gjuhën e vet, dhe s’ka
shkronja ndë gjuhë të vet është ndë t’errëtë”. 401
Karakteri politik i Shoqerise
Përpjekjet për arsimin e kulturën kombëtare u gërshetuan me luftën politike dhe i shërbyen luftës së
Lidhjes për mbrojtjen nga copëtimi dhe për çlirimin kombëtar. Arsimi dhe kultura ndikonin në rritjen
e vetëdijes kombëtare, për bashkimin dhe mobilizimin e popullit në luftën e udhëhequr nga Lidhja e
Prizrenit. Përveç kësaj, arsimi e kultura kombëtare do të ndihmonin për ta bërë të njohur kombin
shqiptar përpara opinionit të huaj publik e diplomatik dhe për të mbrojtur të drejtat e tij, aq më tepër
kur atij i mohoheshin qëllimisht historia e kultura e deri edhe ekzistenca e tij.
Ndonëse Shoqëria e Stambollit nuk varej drejtpërdrejt nga Lidhja e Prizrenit, qëllimet i kishte të
përbashkëta me të. Edhe pse kishin synime të qarta politike, për të përgatitur çlirimin e atdheut nga
robëria dhe mbrojtjen e tij nga copëtimi, ajo paraqitej si shoqëri kulturore, gjë që pasqyrohej edhe në
programin e statutin e saj. Kjo bëhej për të shfrytëzuar mjetet legale në të mirë të lëvizjes shqiptare
dhe për të shmangur çdo pengesë që mund të nxirrej, nën presionin e qeverisë osmane, nga organet
qeveritare të vendit ku vepronte.
Në një shikim të përgjithshëm, botimet e krerëve të Shoqërisë jo vetëm që u shumëfishuan, por mbi të
gjitha morën karakter politiko – historik, në të cilat mbronin çështjen e popullit shqiptar, të drejtën e
tij për të rrojtur i lirë dhe i pavarur. 402
Aktivitetet e ndryshme artistike e argëtuese, si edhe përhapja e mësimit shqip, ndihmuan si për
bashkimin e shqiptarëve, ashtu edhe për ngritjen e tyre politike e kulturore.
Rrethanat e vështira, që po kalonte vendi ynë në vitet para dhe gjatë Lidhjes së Prizrenit, tronditën
ndërgjegjen e kombit. Por, shqiptarët nuk ishin në gjendje të përpunonin strategji dhe taktika në këto
momente kaq delikate. Këto dalin nga pena dhe mendja e mendimtarëve dhe ideologëve të kombit.
Situatat kërkonin luftëtarë, por ato kërkonin edhe mendimtarë që t’i frymëzonin, t’i organizonin dhe
t’i drejtonin. 403 Këto mendimtarë ishin drejtuesit e Shoqërisë së Stambollit. Atyre u ra barra e rëndë
për të argumentuar teorikisht të drejtën e kombit shqiptar për pavarësi dhe për të formuar ndërgjegjen
kombëtare tek populli shqiptar.
Nuk ka vepër të Sami Frashërit, Pashko Vasës, Jani Vretos të shkruar në shqip që të mos ketë një
tingull të theksuar politik. Shkrimet publicistike dhe traktatet politike të këtyre patriotëve trajtojnë po
atë temë që frymëzuan protestat e memorandumet e kësaj periudhe – njohjen e shqiptarëve në arenën
ndërkombetare si një komb formuar plotësisht dhe miratimin e të drejtës së tyre supreme për të pasur
shtetin kombëtar në kufijtë e tyre etnikë. 404
PËRFUNDIM
Gjatë vitit 1880, Porta e Lartë ndërhyri me ashpërsi dhe me kërcënime për të ndaluar veprimtarinë e
Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip. Në të njëjtën kohë edhe përfaqësues turkomanë e
grekomanë, të institucioneve klerikale islamike e ortodokse, ndërmorën një fushatë të egër kundër
veprimtarëve të lëvizjes kulturore shqiptare. Në këto rrethana Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip
nuk pati mundësi ta zhvillonte veprimtarinë e saj kulturore brenda Perandorisë Osmane dhe ca më pak
në Shqipëri. Madje ajo u detyrua të kalonte në ilegalitet. 405 E gjithe veprimtaria e Shoqërisë ndihmoi
në bashkimin e mëtejshëm të shqiptarëve.
Komiteti Organizativ i Stambollit dhe Shoqëria Kulturore kishin arritur të ushtronin një ndikim të
madh jo vetëm në aktivitetin politik, por edhe në atë kulturor-letrar, në të gjitha shoqëritë dhe kolonitë
e tjera shqiptare, të cilat u formuan në Bukuresht, Kajro, Sofje etj.
401 Studime Historike me karakter shkencor dhe recensione veprash, veper e cituar, fq. 26
402 Kleyer, Nathalie, Në fillimet e nacionalizmit shqiptar, fq. 304
403 Xholi, Zija, Mendimtarë të Rilindjes Kombëtare, 8 Nëntori 1987, f. 9 – 10
404 Historia e Popullit Shqiptar, vëll. II, veper e cituar, f. 208
405 Po aty, f. 212 – 213
~ 464 ~