Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Mirela LAZIMI : LËVIZJA KULTURORE SHQIPTARE NË VITET E LIDHJES
SHQIPTARE TË PRIZRENIT - SHOQËRIA E TË SHTYPURIT SHKRONJA SHQIP
HYRJE
Shek. XIX shënoi për popullin shqiptar një epokë të re, atë të Rilindjes. Kjo epokë përshkohet nga
lëvizje kombëtare, që çuan në çlirimin popullit shqiptar nga zgjedha e osmane dhe në formimin e
shtetit të pavarura. Shqipëria që në fundin e shek. XVIII dhe në fillimin e shek. XIX, nisi të zhvillohej
nga pikëpamja ekonomiko-shoqërore e politike në po ato drejtime si edhe fqinjët e saj ballkanikë.
Vështirësitë e ritmet e ngadalshme të këtij zhvillimi të Shqipërisë, të diktuara nga kushtet e rënda e të
ndërlikuara, nuk e penguan shoqërinë shqiptare që në fillim të shek. XIX të kishte, krahas
ndryshimeve, edhe mjaft gjëra të përbashkëta me shtetet fqinje, të krijonte premisat që çuan në
konsolidimin e shqiptarëve si komb, në ngritjen e mëtejshme të ndërgjegjes kombëtare dhe në
zhvillimin e lëvizjes kombëtare. 384
Lëvizja Kombëtare Shqiptare ka pasur si objektiv çlirimin e trevave shqiptare dhe ribashkimin e tyre
në një shtet të vetëm kombëtar, me emrin Shqipëri. Ideologët e saj kanë qenë të vetëdijshëm për
rrezikun e copëtimit të trevave shqiptare midis fqinjeve, prandaj kanë përdorur si levë, jo vetëm luftën
politike, diplomatike dhe ushtarake, por ajo u shfaq, në të njëjtën kohë, edhe me zhvillimin e
vrullshëm të mendimit politik, filozofik e shoqëror, si edhe të veprimtarisë publicistike, letrare e
shkencore.
Rilindasit ndërmorën një revolucion kulturor nëpërmjet themelimit të shoqërive kombëtare dhe
sponsorizimin e programeve politike e kulturore për arsimin dhe zhvillimin. Disa prej këtyre
shoqërive u krijuan në Shqipëri në fshehtësi, kurse shumica ishin përqëndruar ndër shqiptarët në
mërgim. Qëllimi i përbashkët i këtyre shoqërive patriotike ishte nxitja e përdorimit të gjuhës shqipe
dhe, përmes saj, zgjimi i ndërgjegjes kombëtare dhe forcimi i lidhjeve të unitetit midis shqiptarëve. 385
Zgjimi i ndërgjegjes kombëtare nënkuptonte nevojën e përdorimit të shqipes në të gjitha fushat e jetës,
sidomos në shkrim e në shkollim në gjuhën shqipe, të ndaluara nga Porta. 386
Nga viti 1858-1875 dalin në skenën politike e kulturore Vaso Pasha, Kristoforidhi, Hoxhë Hasan
Tahsini, Jani Vreto, vellezerit Frashëri, të cilët bënë përpjekje për formimin e një alfabeti të
përbashkët të gjuhës shqipe dhe të shoqërive kulturore. 387 Penat e kulturuara të ketyre viteve
mendonin se emancipimi kulturor dhe politik i shqiptarëve kishte nevojë për një kulturë militante,
kombëtare nga forma, patriotike nga ndjenjat, iluministe nga përmbajtja. Laicizmi i ndërgjegjes
politike kombëtare dhe mendimi iluminist në fushën e kulturës janë gjithashtu tipare dalluese të
ideologjisë, të cilën ata e zbatuan jo vetëm me shkrimet individuale, por edhe me institucione të
organizuara. 388 Një e tillë ishte Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip.
Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip (1879 – 1891), shoqëri patriotike, kulturore, arsimore e
themeluar me nismën e “Komitetit Qëndror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare”.
Platforma e kësaj Shoqërie, në krye të së cilës u zgjodh Sami Frashëri, u përcaktua në statutin e saj
themeltar (kanonizmën). 389
384 Historia e Popullit Shqiptar, vëll. II, botimet Toena 2002, f. 17
385 Edwin E. Jacques, Shqiptarët, vëll. I, Stamboll, Turqi, botimet Kartë e Pendë, 1996, f. 419
386 Elsie Robert, Histori e Letërsisë Shqiptare, Tirane – Peje, Dukagjini, 1997, f. 162
387 Historia e popullit shqiptar, vëll. II, Prishtinë, 1969, f. 117 – 120.
388 Frashëri, Kristo, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Tirane, Toena, 1997, f. 423
389 Fjalor Enciklopedik Shqiptar, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë 2009, f. 2509 – 2510
~ 461 ~