Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
karakterizohet nga konflikte të brendshme e të jashtme u bënë jo vetëm qendra të rëndësishme
politike, por dhe më të mbrojturat e krahinës. Në rrethanat e krijuara këto qendra u shndërruan në pika
tërheqëse të shtresave të ndryshme të popullsisë së shpërndarë të fshatrave përreth tyre. Duke u
vendosur pranë këtyre vendbanimeve, këto shtresa produktive hyn në marrëdhënie të reja prodhimi me
aristokracinë lokale dhe në bazë të këtyre raporteve ata organizuan dhe ekonominë. U krijuan kështu
kushte të favorshme për zhvillimin e një komuniteti të qëndrueshëm prodhuesish dhe konsumatorësh
me interesa të përbashkëta ekonomike e politike. Lindi kështu bashkësia qytetare.
Në zhvillimin e qyteteve kaone dallojmë tri etapat kryesore:
1. Etapa e lindjes dhe formimit të tyre (shek. V- fundi shek. IV p.l.K.)
2. Etapa e intesifikimit dhe e lulëzimit të tyre më të madh (fundi i shek. IV – gjysma e shek. II p.l.K.)
3. Etapa e zhvillimit të qyteteve dhe rrethanat e krijuara pas pushtimit romak (shek. I p.l.K. – shek. III
pas K.) 344
PIKAT ARKEOLOGJIKE TË QYTETËRIMIT KAON
Kaonia ishte zona më e pasur në materiale. Mbi 300 pika arkeologjike qysh prej paleolitit me
vendbanimin prehistorik të Shpellës së Kërçmoit, Xarrës, tumat e Bajkajt e deri në periudhat e vonëta
japin mundësinë për të njohur qytetërimin antik në Kaoni. Vendbanimi i Badhrës ngrihet në një kodër
me pozitë zotëruese në Bregdetin Jon. Materiali arkeologjik paraqet një nga fazat më të hershme të
ngritjes së vendbanimeve të fortifikuara të epokës së bronzit të vonë 1500-1200 para Kr..
Të kësaj periudhe janë rrathët e Qiroflekasit, midis fshatrave Vergo e Senicë, si dhe vendbanimi
i Shqevit në veri të fshatit Tatzat, Gjashnjari pranë Lukovës që dëshmojnë se konceptimi i jetës është
zhvilluar brenda fortifikimit si një vendbanim fisnor. Foinike (Finiqi), Onhezmi, Metoqi e Çuka
zotëronin zonat pjellore të lumenjve Kalasë e Bistricë. Fushën e begatë të rrjedhës së poshtme të
Pavllës dhe liqenin e Butrintit i zotëronte qyteti antik i Butrintit, Kalivoi e Çuka e Ajtoit. Mbi bazën e
këtyre vendbanimeve të fortifikuara të kohës së hekurit u ndërtuan dhe qytetet antike Malçani me
Paleomanastron e Ripësin, të cilët zotëronin një territor mbi luginën e sipërme të lumit Pavlla, që
kontrollonte krahas luginës dhe rrugët që lidhnin Kaoninë me Thesprotinë. Bregdeti Jonian përfshihej
në qytezën e Himarës, Sopotit, Karosit e Kalasë së Dhoknës (Qafa e Pazarit). Karakterin blegtoral të
këtij territori e shpreh niveli kulturor e arkitekturor i qytezave. Një nivel i lartë ekonomik, arkitekturor
e kulturor është zbuluar dhe në territorin e Antigonesë, në luginën pjellore të Drinos. Krahas qyteteve
të Antigonesë e Melanit janë edhe qytetet e Leklit, Labovës e Selosë që kontrollonin rrugët që kalonin
në këtë luginë dhe lidhnin Kaoninë me Molosinë. Ndërsa Kardhiqi që dyshohet të jetë qyteti antik i
Fanotës kontrollonte rrugët që lidhnin pjesën e brendshme të Labërisë me Gjirokastrën, Janinën e
Korkyrën nëpërmjet Qafës së Skërficës dhe luginës së lumit Belicë (lugina e Lumit të Bardhë).
Orikumi e Amantia zotëronin zonën bregdetare të Adriatikut dhe rrugët e brendshme për lidhjen e
zonës veriore me atë jugore. Ndërsa Himera-Himara ishte kryeqendra e Bregdetit, nëpër të cilën
kalonte rruga që vinte nga Brindizi – Aulona – Akrokeraunia – Llogora – Foinike – Buthrot – Pelod -
Nikopojë.
Monedhat e gjetura në gërmimet arkeologjike në këtë territor flasin për një qendër të madhe
zejtare, bujqësore dhe tregëtare, e lidhur me zonat mesdhetare dhe perëndimore. Vlen të përmendet
një përcaktim i Ciceronit se “limani që shërbente për të lidhur Finiqin me Korkyrën quhej Onhezmi.
Kjo ishte pikë tranziti midis Ilirisë dhe Italisë”. Për këtë ka shkruar dhe Straboni e Ptolemeu si një
qendër e banuar gjatë shek. IV para Kr.. Në krye të të gjithë qyteteve qëndronte Foinike me muret
impozante të rrethimit që mbronin një sipërfaqe prej 70 ha. Edhe vetë Buthroti (Butrinti) për një kohë
bënte pjesë në sistemin shtetëror të kaonëve. Vartësinë e Buthrotit nga kaonët e vërtetojnë gjetja në
gërmime e një tog mbishkrimesh që mbajnë emrat e kryetarëve të kaonëve. Disa ndër to flasin për
faljen e lirisë nga ana e pronarëve skllevërve të tyre, të përmendur një për një me emër. Këto
344
Frano Prendi “Urbanizimi I Ilirisë së Jugut” tek “Kuvendi I studimeve ilire” 15-20 shtator 1972, f. 109, 110,
112.
~ 451 ~