Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Shumë historianë, filozofë, arkeologë, etnologë, gjuhëtarë, dramaturgë, muzikologë kanë
folur e shkruar për qytetërimin antik në Kaoni. Përqëndrimi i tyre më interesant ka qenë në
hershmërinë e krijimit, vazhdimësinë e lulëzimit të tyre.
Territori kaon, nga eksplorimi që i është bërë, është një thesar i rrallë i historisë sonë
kombëtare. Jeta urbane e kësaj krahine nuk është ndërprerë për mbi 2500 vjet duke evidentuar një
pasuri të konsiderueshme të trashëgimisë kulturore shqiptare.
Janë evidentuar gjurmë të lashtësisë në mbi 300 vendbanime si: qytete, qyteza, kështjella,
kala, mure fortifikues, banesa, ura, ujësjellësa, tuma etj..
Shumë qytete e qyteza në Kaoni kanë lulëzuar njëkohësisht, të tjera ia kanë lënë vendin
njëra - tjetrës. Disa kanë pasur jetëgjatësi njëzet a tridhjetë shekullore, të tjerë jo më shumë se shtatë -
tetë shekullore. Disa i kanë ruajtur mirë gjurmët e ekzistencës së tyre, disa janë braktisur e rrafshuar
në vite nga banorët përreth.
Kaonia dallohet për njëkohësinë e saj me antikitetin ilir e helen. Historia shqiptare krenohet kur
argumenton se Butrinti është një Trojë në miniaturë, kur thotë se Foinike, qendra kryesore e Kaonisë u
bë kryeqyteti i një shteti të fuqishëm të Epirit, kur thekson se Saranda e sotme ka historinë portuale
këtu e 2500 vjet më parë.
VENDNDODHJA E KAONËVE
Toponimi Kaoni përfshinte e shtrihej nga brigjet e detit Jon në perëndim e deri në Vjosë në
lindje dhe me një shtrirje gjatësore veri-jug nga Akrokeraunet deri në lumin Thyamis (Kallama) që e
ndante nga Thesprotia. 330
Hershmëria e përmendjes së kaonëve nis qysh me Homerin në veprën e tij “Odiseu”, kur
thotë: “Në Kimerë, përkundrejt Korkyrës, rron një popull trim, i pamposhtur, luftarak”. 331 Më tej
përmend kimerët: “...nga Perëndimi, kur rrugët i mbulojnë hijet e natës,/ arritëm ndër kufijtë e
oqeanit,/ ku truall e banesa kanë kimerët./ Jeton ky popull krejt mbuluar me mjergull/ edhe me re,
pëlhurë që kurrë s'e çan/ të thuash një rreze dielli.” 332
Kaonët përmenden për herë të parë prej Hekateut, dijetar grek i fundit të shek. VI p. l. K. dhe
fillimit të shek. V p. l. K. në librin e tij Udhëtim rreth botës. 333 I përmend edhe Pseudo – Skylaksi,
bashkëkohës i Hekateut. Ai shprehet: “Pas ilirëve vijnë kaonët, pas Kaonisë vjen fisi i Thesprotëve”.
Pseudo Skilaksi thotë se “kaonët, thesprotët dhe molosët banonin në fshatra d.m.th. një familje e
madhe patriarkale ose një grup familjesh të tilla të një vëllazërie”. Përsëri ai thotë: “Pas ilirëve vijnë
kaonët. Kaonia ka limane të mira, lundrimi anës Kaonisë mban gjysmë dite. Kaonët jetonin nëpër
katunde (kata-komas). 334 Ky pohim edhe po të merret në kuptimin që në atë kohë nuk kishim qytete,
përsëri do të thotë se ata e kishin kapërcyer fazën e jetës endacake pas bagëtive dhe kishin kaluar në
jetën sendentare, duke u ngulur në qendra banimi. Por ky proces nuk duhet të ketë ndodhur në të gjithë
territorin e Kaonisë në të njëjtën kohë. Pas tyre kaonët i përmend Tuqiditi në fund të shek. V para
Krishtit, si aleatë të spartanëve e të ambrakasve kundër Athinës. 335 Kaoninë e përmendin edhe
dijetarët të tjerë antikë si: Skymni shek. III p. l. K, Straboni shek. I p. l. K.
Sipas Plinit shek I p. l. K. (Natyral History, Libri IV, 4) emri Kaoni vinte nga kaonët e
bregdetit të Akrokerauneve, ku ndodheshin fortesat Himairai dhe poshtë saj ndodheshin burimi i ujit
hyjnor dhe Meandria.
330 Dhimosten Budina, Disa rezultate të gjurmimeve në vendbanimet e lashta ilire të Kaonisë: Konferenca II e
Studimeve Albanologjike II, Tiranë 1972, f. 322- 323
331 Homeri “Odisea” bot V 1960 f. 166.
332 Homeri, Odisea, Onufri, Tiranë 2006: Kënga XI. v.15, f.188 (përkthimi në shqip P. Gjeçit).
333 N. Hammond, Epirus, Oxford 1967, f. 458.
334 Selim Islami etj., Iliria dhe ilirët tek autorët antikë, Tiranë 1965, f. 36.
335 Tucidide, Le storie I, Torino 1982, f. 396-401.
~ 448 ~