Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Riorganizimi shtetëror i RSFj-së ishte kërkesë që dëgjohej gjithnjë e më shumë në forume të
ndryshme partiake por edhe në nivelet tjera profesionale. Ndryshimet kushtetuese që filluan të
proklamoheshin në kuadër të projektit “Ndërrimet dhe shtesat kushtetuese” ndodhën në tri faza gjatë
viteve 1967, 1968 dhe 1971.Këto ndryshime u përqendruan në amandementimin e kushtetutës që ishte
në fuqi. Amandamente e miratuara ndryshuan në një mas të konsiderueshme marrëdhëniet midis
nivelit qendror federative dhe njësive të saja. Në këtë kontekst ndryshoi edhe pozita e krahinave
autonome duke zgjeruar të drejtat, përgjegjësitë dhe detyrat e tyre. Kjo ishte një e arritur e
rëndësishme edhe për Kosovën. Por, kjo nuk duhet kuptuar si një dhuratë e gatshme për Kosovën, në
radhë të parë ishte meritë e angazhimeve të popullit shqiptar që u artikulua edhe në kërkesat e saja në
demonstratat e vitit 1968. Kërkesa kryesore e shqiptarëve që u dëgjua në atë kohë ishte “Kosova
Republikë”. Por, udhëheqja komuniste jugosllave nuk ishte e gatshme që të bënte lëshime të tilla.
Megjithatë, Kosova arriti të fitonte disa të drejta shumë të rëndësishme që afirmonin pozitën e saj të
përgjithëshme. Në atë kohë u lejua përdorimi i lirë i flamurit kombëtar shqiptar, u hap Universiteti i
Prishtinës si dhe u përmirsua pozita kushtetuese që i hapi rrugën edhe ndryshimeve tjera që do të
sanksionoheshin në Kushtetutën e Jugosllavisë, të vitit 1974.
Krahas kërkesës për decentralizim në nivelin federative u përcollën edhe kërkesat për
avancimin e çështjeve kombëtare. Këto u potencuan më së shumti në Kosvë dhe në Kroaci. Në njësitë
tjera federale çështja kombëtare ishte rregulluar në një mas të kënaqëshme në forma të ndryshme.
Gjersa në Kosovë u bënë disa lëshime me të cilat shteti mendonte se do t`i qetsonte shqiptarët, në
Kroaci gjërat shkonin më ndryshe. Grupet intelektuale por edhe politikanët e rinjë kroatë e shikonon si
shumë të rrezikshme idenë e jugosllavizmit. Ideja e përdorimit të gjuhës serbo-kroate si një fillesë e
krijimit të një kombi jugosllav ishte shumë shqetsuese për ta. Elita intelektuale kroate këtë gjë e
shikonte si një përpjekje hegjemoniste serbe për ta serbizuar gjuhën kroate. Ajo doli hapur me thirrjet
që i dretonte bashkëkombasve të vet që ta refuzonin gjuhën serbo-kroate dhe alfabetin cirilik dhe të
aplikonin vetëm gjuhën kroate. Por, një kërkese të tillë shumë shpejt i`u përgjegj pala serbe që kërkoi
nga serbët që jetonin në Kroaci të bënin të kundërtën, të përdornin domosdo alfabetin cirilik. Çështja
e gjuhës ishte vetëm njëra nga akuzat dhe kundërakuzat që shpërthyen në atë kohë në mes të serbëve
dhe kroatëve. Fryma kombëtare që po rishfaqej më vrullshëm në këtë kohë në Kroaci u konkretizua
me lëvizjen masive (Masovni pokret) që ndryshe njihet edhe si Pranvera Kroate e vitit 1971. Kësaj
lëvizje ju bashkangjitën edhe udhëheqësit e rinjë komunist kroat Savka Dabçeviç Kuçar dhe Miko
Tripalo, por rolin kryesor e luante organizata “Matica Hrvatska”. Kjo organizatë e intelektualëve
kroatë që ishte themeluar qysh në shekullin XIX ishte riaktivizuar sërisht në vitin 1967. Gjendja po
acarohej shumë dhe shkrimet e ndryshme që plasoheshin në shtypin dhe pamfletet e kohës nxitën
çështje të ndjeshme për diskutim si ajo se kujt i takonte Kroacia dhe Bosna e Hercegovina. Gjërat
shkuan deri aty sa “Matica Hrvatska” u deklarua publikisht se ishte për shkëputjen e Kroacisë nga
Jugosllavia. Me të njëjtën gjuhë u përgjigjën edhe serbët që kërkuan autonomi të një pjese të
territoreve ku jetonin serbët e Kroacisë. Në këtë mënyrë po ringjalleshin ambicjet e vjetra që kishin
ekzistuar më parë. Në këtë situatë ndërhyri Tito duke bërë përpjekje që përmes bisedave me
udhëheqësit kroat ta qetsonte situatën dhe ta zgjidhte problemin. Po, kjo nuk pati sukses. Kërkesa për
shkëputje që u dëgjua në këtë kohë nga kroatët alarmoj jo vetëm udhëheqësinë jugosllav. Vet
udhëheqësi sovjetik, Leonid Brezhnjev, kishte propozuar një ndërhyrje ushtarake për ta zgjidhur këtë
çështje, por Tito e kundërshtoi. Si duket në mendjen e udhëheqësit jugosllav ishte ngulitur thellë frika
e rrezikut që ai e shikonte nga Bashkimi Sovjetik, qysh nga koha e Informbyros por edhe nga
intervenimi ushtarak i BRSS-së në Çekosllovaki, në vitin 1968. Kështu ai vendosi të ndërhyj vet, mori
vendim që ta shtypte lëvizjen nacionaliste kroate duke i shkarkuar edhe udhëheqësit partiak në Kroaci.
Ndër masat tjera që Tito ndërmori në këtë kohë, për të shmangur ambicjet gllabruese serbe e kroate
ndaj Bosnes dhe Hercegovinës, ishte edhe njohja e kombit musliman boshnjak.
Në kuadër të kësaj politike balancuese duhet parë edhe rrjedhojën e ndryshimeve të reja
kushtetuese që rezultuan me hartimin dhe miratimin e Kushtetutës së re jugosllave, në vitin 1974.
~ 445 ~