Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Vllahët,banorë e lashtë të “Maqedonisë”,ishin në marrëdhënie miqësore me serbët dhe bullgarët,dhe
në armiqësi me grekët.Deri në këtë kohë,thoshte Qiriazi,ata kishin besuar se vetëm me veprimtari
kulturore,duke hapur shkolla dhe kisha kombëtare,do të siguronin të drejtat e tyre.Porse ishin
zhgënjyer shumë,andaj edhe ata kishin filluar të krijonin çeta të armatosura ,si një nga metodat më të
preferuara të diplomacisë Evropiane,për t’i shfrytëzuar si mjet presioni ndaj “Portës së Lartë”.
Shpresat e tyre i kishin në Rumaninë,e cila edhe nuk mundte por edhe nuk dëshironte të prishte
marrëdhëniet me Stambollin.Në kushte të tilla të pavolitshme për ta,udhëheqësit vllahë shpresonin në
ndihmën Italiane,e cila po t’i mbështeste ,ky komb edhe mund të ishte shpëtuar nga asimilimi. 318
Shqiptarët,së paku deri më 1905,nuk kishin një lëvizje të organizuar ushtarake,jo pse nuk kishin
atdhedashuri,por shpjegonte Qiriazi,ata nuk kishin mbështetjen që gëzonin popujt e tjerë të
“Maqedonisë”në shtetet e tyre amë si : Bullgari,Serbi dhe Greqi,por edhe në fuqitë politike të
kohës.Natyrisht,vazhdonte rilindasi ynë,të gjitha këto kombe nuk do të kishin arritur asgjë ,po të mos
kishin përkrahjen e fuqishme të ndonjë shteti të fuqishëm,dhe shtrrohet pyetja:Pasi shqiptarët kishin
mbetur pa mbështetje,a është e drejtë që të humbin vendin dhe gjuhën e tyre?A nuk është e drejtë që
edhe ata si të gjithë popujt e botës të kërkojnë liri,dhe mundësi të barabarta për të zhvilluar kulturën
dhe qytetërimin me elemente karakteristike shqiptare.
Për më tepër nuk ishin vetëm grekët,bullgarët dhe serbët që mendojnë dhe punojnë për vendin e
tyre,ndërsa shqiptarët të vdisnin për interesa të huaja,jo më.Edhe ata pas kalimit të pengesave
fillestare,kanë filluar të vetëdijesohen,se kjo tokë u takon atyre,dhe sa ata kanë të drejtë që për të edhe
të sakrifikohen.Ata tani më e kishin të qartë se nga Turqia nuk do të kishin asnjë ndihmë,edhe pse ata
kishin derdhur gjakun e tyre për Perandorinë.Për më keq ,qeveria në Stamboll,u lejonte të gjitha
kombeve të cilat edhe pse punonin për fundin e saj ,edukimin në gjuhën e tyre kombëtare,me
përjashtim të shqiptarëve. 319
Ishte kjo një politikë thellësisht e gabuar dhe me pasoja si për shqiptarët ashtu edhe për vetë
qeveritarët osmanë,të cilët po të kishin vepruar në drejtim të emancipimit dhe zhvillimit të viseve
shqiptare,ajo do të kishte vazhduar të kishte mbështetjen e tyre.Mjerisht,në fillim të shekullit XX ishte
shumë evidente edhe për shqiptarët se reformat në “Maqedoni”nuk ishin rezultative,andaj shpëtimi
edhe i tyre ishte në luftën e armatosur.
Nga i gjithë ky raport i Gjergj Qiriazit ne mund të nxjerrim tri përfundime të rëndësishme.E para nga
kjo është rëndësia që kishte informimi i opnionit të huaj publikë nga vetë shqiptarët,pra jo nga burimet
serbe,bullgare e greke,të cilat si palë e interesuar për të trashëguar Perandorinë Osmane,pretendonin
hapësira të banuara me shumicë nga shqiptarët.Rrjedhimisht për të ligjësuar këto kërkesa të tyre,ata
dezinformonin opinionin ndërkombëtarë me gjysmë të vërteta dhe faktografi historike të bazuara në
mitologji dhe të dhëna statistikore të rrejshme.E dyta që rrjedhë nga ky raport është edhe njohuria se
qarqet vendimmarrëse Evropiane në përcaktimin e fatit të metejshëm të kësaj pjese të Ballkanit,si pikë
orientuese nuk kishin përbërjen etnike të këtyre vendbanimeve,por fatkeqësisht elementin
historik.Kështu provinca që ata quanin “Maqedoni”përfshinte vendbanime me shqiptarë,bullgarë dhe
grekë,gjë do të thoshte se ajo hapësirë gjeografike do t’i takonte atij që do të dëshmonte më mirë dhe
më bindshëm lidhshmërinë e saj historike me shtetet mesjetare serbe,bullgare ose lidhshmërinë e
Aleksandrit të Madh me kulturën helene.Pra,nga ky botëkuptim i gabuar i historisë,popujt shtetet e të
cilëve në lashtësi nuk ishin shtrirë edhe në këto hapësira,dënoheshin duke u lënë që ata të
përfshiheshin në kufijtë e shteteve me të cilët nuk kishin përkatësi të njejtë etnike e religjioze.Një fat i
tillë do t’i priste në provincën “Maqedone”,shqiptarët dhe vllahët,të cilët edhe pse në numër të madh
jetonin aty,më vonë duke marrë elementin religjioz ortodoksë do t’i nënshtrroheshin
bullgarizimit,serbizimit dhe greqizimit.Përfundimi i tretë i këtij raporti qe edhe kuptimi se edhe
atëherë,pra në kohën kur të gjithë thirreshin në qytetërimin përparimtarë Evropian,në realitet e vërteta
dhe e drejta nuk ishte në anën e të shtypurit dhe të robëruarit,por në anën e atij që arrinte në opnionin
publik të krijonte figurën e viktimës,pra ashtu siç bënin shtetet ballkanike,dhe që njëkohësisht kishte
318 AIH,A-39,fl.1
319 Po aty,fl.2
~ 440 ~