Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Mr.sc. Memli KRASNIQI: RAPORTI POLITIK I GJERGJ QIRIAZIT MBI VILAJETIN E
MANASTIRIT
Përmbajtja e shkurtër:Autori i këtij raporti politik,Gjergj Qiriazi,pos veprimtarisë së tij të njohur në
fushën e arsimit kombëtar shqiptar si dhe në luftën e tij për futjen e gjuhës shqipe në institucionet
fetare,është dalluar edhe për një aktivitet të shtuar politik,në përpjekje për të informuar qarqet
ndërkombëtare nga shqiptarët dhe për shqiptarët.Në këtë frymë është edhe ky raport i tij,në të cilën ai
do të paraqiste situatën e vërtetë etnike,kulturore dhe politike të Vilajetitit të Manastirit ose si quhej
ndryshe provinca e “Maqedonisë”.
Fjalët kyqe: Gjergj Qiriazi, Shoqëria Biblike Britanike,Vilajeti i Manastirit,Cecil Harris Noel Buxton,
Maqedone, Perandorisë Osmane,Serbia,Vllahët etj.
Gjergj Qiriazi,i cili që nga vdekja e Gjerasimit(1894) ishte përfaqësues i Shoqërisë Biblike
Britanike dhe Amerikane në Vilajetin e Manastirit,pos veprimtarisë fetare dhe kombëtare,një kontribut
të madh ka dhënë edhe në informimin e opinionit të huaj protestant me rrethanat dhe kushtet e vërteta,
nën të cilat jetonin popujt e robëruar në Vilajetin e Manastirit.Kështu në një vizitë të tillë informative,
ishin edhe anglezët Cecil Harris dhe Noel Buxton,të cilët në vitin 1899 qëndruan dy ditë në
Manastir,ku biseduan me konsullin e Serbisë,Greqisë dhe me agjentin e Bullgarisë.Ata po ashtu u
takuan edhe me Valiun,me të cilin diskutuan çështjen e dëbimit nga Dibra të Cilkos,shitësit të
biblave,me ç’rast valiu shprehi keqardhje ,duke deklaruar se në të ardhmën raste të tilla nuk do të
përsëriten.Porse ,natyrisht më detajisht mbi të gjitha ngjarjet në këtë vilajet, ata u informuan nga
Gjergj Qiriazit. 317
Në letrën e titulluar”Some news of Monastiry Vilayet”,Qiriazi jep një përshkrim të detajizuar të
raporteve etnike në provincën “ Maqedone” të Perandorisë Osmane.Bullgarët,thoshte ai,ishin shumë
mirë të organizuar,duke zgjedhur me zgjuarsi njerëz të aftë dhe mirë të organizuar në të gjitha qytetet
bullgare,njëkohësisht mblidhnin edhe të holla,të nevojshme për arritjen e objektivave të tyre
kombëtare.Në të njëjtën mënyrë vepronin edhe në Vilajetin e Manastirit.
Mirë të organizuar ishin edhe grekët,të cilët po kështu kishin aspirata në provincën “Maqedone” të
Perandorisë Osmane,ndaj edhe kishin mbledhur fonde financiare në Greqi dhe jashtë saj.Bile,thoshte
Qiriazi,grekët kishin mundur të kthejnë një numër të madh fshatrash Ekzahriste në gjirin e
Patriarkanës së Stambollit.Në arritjen e këtij qëllimi,ndihmesë të madhe kishte dhënë edhe qeveria
osmane,e cila në veprimtarinë e bullgarëve shihte një rrezik potencial për integritetin e saj
territorial.Ngase,nuk duhet harruar se Sulltani ishte mbrojtës i besimtarëve ortodoksë,pushtet të cilën e
ushtronte me ndërmjetësim të Patrikanës së Stambollit,kurse ekzarhistët kishin mbështetjen e Rusisë
Cariste.
Serbët,si palë po ashtu e interesuar në këtë vilajet,kishin përforcuar aktivitetin e tyre dhe ndonëse
ishin në konflikt të përhershëm me bullgarët,kishin ndërruar strategji duke u afruar me ta,bashkim ky,
që kishte rrezikuar seriozisht interesat e qeverisë së Stambollit.
317 AIH,Vj-7-2-246 (HHStA,PA,A,No.69)
~ 439 ~