Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Në një korrespondencë nga Elbasani pasqyrohet situata e vështirë në të cilën ndodheshin të larguarit
dibranë nga masakrat e serbëve, ku pjesa më e madhe e të larguarve ishin pleq, gra e fëmijë të pa
strehë. Vetëm në Elbasan u strehuan rreth 4000 vetë. 277 U ngrit një komision i posaçëm për këtë
problem, që grumbulloi dhe dha ndihma për të ardhurit. Qeveria e Vlorës mori masa për të ndihmuar
pushtetin lokal në Elbasan, për dibranët, duke i dhënë ndihma në ushqime, veshmbathje dhe në para.
278 Sipas korrespondencës së Ismail Qemalit drejtuar Aqif Pashës në këtë kohë e njoftonte se: Irfan
Beut iu dorëzuan dyqind napolonat që dha Austria dhe një mijë e dyqind frangat, vlerë e pesëdhjetë
liravet që na dha komisioni anglez për dibranët. 279 Midis kryengritësve dibranë dhe prefektit të
Elbasanit Aqif Pashës gjatë vitit 1913 ka patur një telekëmbim të pasur, duke e mbajtur këtë të fundit
në djeni mbi rrjedhën e ngjarjeve dhe duke i kërkuar ndihmë në armë dhe municione. 280 Fillimisht
Aqif Pasha do të mbante një qëndrim të rezervuar në ndihmë të dibranëve, kjo jo nga mungesa e
dëshirës për ti ndihmuar, por për të mos kompromentuar asnjanësinë e qeverisë së Vlorës. Synimi i tij
ishte për ti ndihmuar kryengritësit dibranë, në dërgimin e pushkëve e municioneve sa më shpejt duke
hedhur idenë e mbledhjes dhe blerjes së tyre nga vetë populli, duke mos i lënë vëllezërit e tyre në
mëshirën e fatit por, njëkohësisht duke mos implikuar drejtpërdrejtë qeverinë e Vlorës. Aqif Pasha
ruante gjatë kësaj kohe një telekëmbim të fshehtë me Ismail Qemalin, ku e informonte këtë të fundit
mbi sukseset e kryengritësve, por gjithashtu duke siguruar ndihma për to. Ai përpiqej që të
ndërmjetësonte me Ismail Qemalin me qëllim që qeveria e Vlorës të dilte në përkrahje të
kryengritësve të Dibrës. Ja ç’shkruante ai: “ Shkëlqësia juaj vallë ç’ mendon? Për të mos dështuar ky
marshim burrëror i këtyre heronjve dhe që të mos e humbasim këtë pjesë të çmuar të atdheut tonë
vallë a është e mundur të përgatiten armë nga ndonjë anë e të sillen? Si urdhëroni zotëria juaj? 281 Në
dokumentet e kohës nuk vërejmë një përgjigje të menjëhershme nga qeveria e Vlorës. Kjo lë shkak të
mendohet se ajo në veprimtarinë e saj politike ka treguar maturi kundër çdo veprimi apo preteksi, që
kërkohej nga serbët për më shumë territore në kurriz të shqiptarëve. Kjo prefekturë për t`i ardhur në
ndihmë popullsisë së krahinave të ndryshme të vendit mori masa për të dërguar ushtarë, oficer artilerie
e armatime për të mbrojtur këto krahina nga sulmet, plaçkitjet dhe masakrat e serbëve. Gjithashtu për
ti ardhur në ndihmë Dibrës iu kërkua ndihmë qeverisë për dërgimin e dy ose tre doktorëve, pasi
popullsia nuk mund ti përdorte ilaçet. Në të njëjtën kohë nga popullsia e kësaj treve u dërguan disa
telegrame dhe nota proteste për mizoritë e aktet ç’njerzore të ndërmarra nga serbët. Vetë Aqif Pasha iu
drejtua me një thirrje popullit anglez nëpërmjet gazetës “Morning Post” (Posta e Mëngjezit), për të
ndihmuar këtë popullsi që të shqyrtoheshin faktet e tyre, duke u mirëpritur nga komitetet e pavarura të
hetimit që ato të ktheheshin të sigurtë në shtëpitë e tyre dhe t’u kthehej pasuria. 282 Edhe Aubrey
Herberti në 8.10.1913 i shkruante Aqif Pashës “ jam në pritje të informatave tuaja mbi numrin e
fshatrave të shkatërruara nga serbët dhe për numrin e refugjatëve. 283 Nga burimet e kohës njoftohemi
se Aqif Pasha së bashku me patriotin tjetër Grigor Cilka, e kanë njoftuar gjërë e gjatë zotin Herbert
për situatën e vështirë në të cilën gjendej Elbasani pas shpërnguljes së kësaj popullsie nga shtëpijat e
tyre me dhunë, duke i kërkuar ndihmë urgjente për këto njerëz. Brënda një kohe të shkurtër Aubrey
Herbert do ti përgjigjej Prefektit të Elbasanit: “Nuk mund t’ju tregoj se si u pikëllova kur mora
njoftimin tuaj mbi barbaritë serbe. Këtë raport unë e kam dërguar për publikim në shtypin britanik.
Kam besim se ky vend është duke arritur një vlerësim të vërtetë për karakterin serb, besoj se nuk do të
jetë shumë vonë nga pikëpamja e shqiptarëve”. Gjithashtu zoti Herbert për të lehtësuar disi dhimbjen
që kishte pllakosur në këtë prefekturë, dërgoi 246 ndihma të grumbulluara nga ana e tij, duke premtuar
277
Gazeta, Liri e Shqipërisë, Sofje, nr 86, viti 1913, fq 2.
278
Gazeta, Liri e Shqipërisë, Sofje, 20 nëntor 1913.
279
AQSH, F. 71, D. 4. Dok. Nr. 12031, viti 1913, kopje, përkthim nga turqishtja
280
AQSH, F. 70, D. 273, Qeveria e Përkohshme..., viti 1913, fq 193-216.
281
Po aty.
282
AQSH, F. 68, D. 30, viti 1913, fq 2.
283
AQSH, F. Aqif Biçaku, D. 5, fq 44, viti 1913.
~ 426 ~