Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Agni DIKA, nebi CAKA, Adnan MAXHUNI, Avni REXHEPI, Kadri SYLEJMANI,
Haxhi LAJQI 1 : PRINCIPET BAZIKE PËR SINTETIZIMIN E TË FOLURIT
PËRMES KOMPJUTERIT TË TEKSTEVE TË SHKRUARA NË GJUHËN SHQIPE
1 Fakulteti i Inxhinierisë Elektrike dhe Kompjuterike, Universiteti i Prishtinës
Abstrakti
Me sintezimin e të folurit nënkuptohet procesi i gjenerimit artificial të të folurit nga
tekstet e shkruara. Përpjekjet për gjenerimin artificial të të folurit janë shumë të hershme, gjë
që ndërlidhet me mundësitë e përdorimit të tij për qëllime të ndryshme. Gjenerimi në fjalë ka
një rëndësi të veçantë për njerëzit e hendikepuar në të pamur, për përdorim në lojrat e
ndryshme për fëmijë, në gjenerimin e numrave në mesazhet e ndryshme telefonike, si dhe në
shumë raste tjera të jetës së përditshme. Procesi i konvertimit të tekstit të shkruar në të folur,
në punime të ndryshme shkurt njihet si TTS (nga Text-To-Speech).
Ky punim ka për qëllim prezentimin e principeve bazë mbi të cilët do të mbështetet
algoritmi për gjenerimin e të folurit nga tekstet e shkruara në gjuhën shqipe 262 . Aktualisht,
për disa gjuhë të mëdha botërore ekzistojnë zgjidhje për konvertimin e teksteve në të folur.
Kurse për gjuhën shqipe ekzistojnë punime përmes të cilave janë prezentuar ide për zgjidhje
të këtij problemi, pa dhënë një zgjidhje finale. Përdorimi i platformave ekzistuese në internet
për gjuhë të tjera, në bazë të hulumtimeve tona, nuk japin rezultate të kënaqshme edhe për
gjuhën shqipe. Një përafrim më i dukshëm vërehet nëse si gjuhë bazë merret gjuha italiane.
Derisa kuptueshmëria e fjalëve plotësonë një lloj pragu minimal, natyraliteti është shumë
larg të të folurit shqip. Konvertimi i numrave është diç më i natyrshëm. Edhe versioni i cili
ofrohet në kuadër të Google Translate, është me qartësi të kufizuar dhe jonatyror. Kjo është
si rezultat i asaj se gjuhët i kanë specifikat e tyre dhe përputhet me konstatimin që haset në
punime të ndryshme se për secilën gjuhë (apo së paku për secilën familje gjuhësh) duhet
gjetur zgjidhje të veçantë.
Shumica e zgjidhjeve për gjuhë të ndryshme bazohen në metodën e bashkimit të
segmenteve akustike (zanore), të ruajtura paraprakisht në një bazë të dhënash. Si segmente
akustike mund të merren fjalët, rrokjet, grupe shkronjash, shkronja, etj. Pastaj, përmes
262 Ky punim ndërlidhet me projektin shkencor “Konvertimi automatik në të folur i teksteve të shkruara në gjuhën
shqipe”, që financohet nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Tekonologjisë së Kosovës.
~ 343 ~