Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
apo e nënkupton në indin e saj, nxjerr tërthorazi edhe mësime , por frymëzimin e merr nga
koha e vet, nga jeta arbëreshe e përditshme.Ajo është shprehje poetike e asaj që ndodh çdo
ditë në ato ngulime: sprova për të mbijetuar dhe për të mbetur pa arbëreshë.Kjo sprovë nuk
shkon as fjollë as pa probleme e pa shqetësime, prandaj edhe nervi i poetëve më të mirë
arbëreshë mëton të zbulojë pikërisht këtë plan shoqëror dhe njëherazi intim, të hedhë dritë në
botën shpirtërore të mbarë një etnie që rron në diasporë, por edhe të çdo individi si qeliza e
saj.
Shqipëria e moçme dhe ajo e sotmja për arbëreshët ka qenë dhe mbetet kurdoherë si “Meka”
për besimtarët e Islamit, prandaj edhe ka zënë kurdoherë vendin qëndror. Mëmëdheu i tyre i
lashtë është jo vetëm ai që lanë pas gjyshërit e tyre, por edhe ai që ata e morën me vete në
zemër e në mendje, të cilin (pikërisht sipas zemrës dhe shpirtit të tyre) do ta krijonin edhe në
dhė të huaj. Këtë përfytyrim ata e mbajtën gjithnjë gjallë nëpërmjet folklorit, po edhe
nëpërmjet poezisë së lëvruar të djeshme e të sotme.
Atdheu stërgjyshor njihet atje me emrin e moçëm Arbëri dhe banorët e saj quheshin asokohe
arbëreshë. Kështu e quajnë veten deri më sot mërgimtarët në tërë Italinë e Jugut e në Siçili.
Arbëria mbeti për ta përgjithmonë vendi nga lind dielli, ku janë trojet e të parëve, ku lufta
dhe fitoi lavdinë e përjetshme heroi i madh, Skënderbeu, “teku fjitet gjuha jonë e gjindja
jonë gjallësina”.Padyshim, në vizionin tradicional të arbëreshëve të Italisë, Shqipëria është
më i bukur vend i dheut. Ky parashtrim poetik i Arbërisë, duke qëndruar në kufi të historisë
e të legjendës do të shtegtonte nëpër kohë nëpërmjet folklorit e traditës arbëreshe. Në Arbëri,
poetët arbëreshë i vendosën ngjarjet dhe konfliktet e veprave të tyre. Atje morën edhe
heronjtë e tyre.Por, në poezinë e Rilindjes arbëreshe të De Radës, Darës, Serembes e Santorit
vizioni i Shqipërise ishte krejt i sajuar mbi imagjinatën dhe intuitën artistike, sepse asnjëri
prej tyre, sa qenë gjallë, nuk patën mundësi ta vizitonin Shqipërinë. Ata vijuan të jepnin në
vjershërinë e tyre një Arbëri të tipit tradicional, sipas gjedhëve të gojëdhënës e të folklorit
popullor.Gjithçka, pothuajse u montua te “Moti i Madh” e te bëmat zulmëmëdha të
kryetrimit të Arbërise të asaj kohe. 1 Me kohë, sa më shumë mot kalonte, aq më i nevojshëm
bëhej një përditësim i përfytyrimit arbëresh me realitetin konkret të Shqipërisë më të re dhe
më të ndryshme sesa Arbëria e dikurshme. Nga poetët traditës një hap të parë e pat bërë
vetëm Zef Serembja,i cili e la mënjanë Arbërinë e Motit të Madh dhe synoi të fliste për
Shqipërinë e kohën. Aty konceptimi romantik ia lë vendin një përfytyrimi më afër të së
vërtetës.Në hullinë e Serembes u përpoq të ecte poezia arbëreshe e fundshekullit të kaluar
dhe ajo e fillimit të shek.XX, ndonëse ajo nuk pati ato figura madhore si më parë. Kjo duket
po të kundrojmë poezinë e poetëve të tillë, si: A. Ribeku, Kozma Serembes, F. Krispi
Glloviono, Salvatore Braile, Oracio Kaporelli, etj. Por nuk mund të thuhet se u arrit që të
jepej ashtu siç ishte fizionomia dhe situate e atdheut të tyre të dikurshëm. Në fund atë as ata
nuk e kishin parë ndonjëherë, porse së paku kishin një njohje më të mirë nga sa shkruhej për
të në qarqet italiane e më gjerë. Rrethanat e vështira të kohës i mbajtën arbëreshët larg nga
Shqipëria, madje shpesh krijuan edhe situata të ndërlikuara.
“Politika antishqiptare e disa rretheve të borgjezisë italiane, demagogjia dhe
manovrat djallëzore të fashizmit përftuan një klimë të ftohtë, për të mos thënë mbytëse edhe
për letërsinë arbëreshe. 1
Për dhjetëra vjet do të bënte që zëri i poetëve arbëreshë do t’i humbiste tonet madhore.
Vendin e letërsisë së madhe e zuri përsëri folklori arbëresh, në pritje të një rizgjimi të ri.
Bashkësive arbëreshe, ashtu si mbarë Jugut të Italisë, mjaft të varfër, do t’u duhej të
përballonin problemet jetike të papunësisë e të mungesave të shumta të Pasluftës.Letërsisë
~ 336 ~