Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Folklori ka qenë ushqimi shpirtëror i përhershëm kur Mitrush Kuteli ndodhej në mërgim.
Atje kish mbledhur folklor midis shqiptarëve të mërguar. Këtë veprimtari e ka vazhduar kur
është kthyer në Shqipëri.
“Këngë e britma nga qyteti i djegur” është vepër me lëndë filklorike këngësh popullore
mbledhur në Pogradec. Këto këngë i ka pajisur me shënime të duhura biografike të njerëzve
që ia kishin dhënë këngët. Kjo është një nga përmbledhjet e para folklorike me kritere
shkencore. Pastaj ka mbledhur tetëdhjetë përralla dhe 140 këngë popullore, të cilat, mjerisht
i kanë mbetur të pabotuara. Në vitet 1928-1933 ka botuar në “Shqipëria e re” një varg
komentesh mbi folklorin shqiptar, sidomos mbi këngët historike.
Kuteli boton gjithashtu një përmbledhje të fjalëve të urta shqipe titulluar “Proverba
albaneze” duke njoftuar një regjion tjetër gjuhësor me kulturën shpirtërore shqiptare. Nga
ky autor kemi në vitin 1962 librin “Xinxifilua” me përralla; pastaj “Tregime të moçme
shqiptare” me balada e këngë kreshnike të ritreguara në prozë, në vitin 1965, pikërisht kur
shkruan kërkesën për leje pune.
Le të hyjmë tani në botën e këngës e të krijimtarisë folklorike të Mitrush Kutelit për të
parë sa vlerat e kësaj kulture shpirtërore, aq edhe rolin dokumentar, siç thotë vetë Kuteli për
këngët historike në një studim të tij që më 1933.
Se, me sa përkushtim, i qaset ai trashëgimisë popullore të popullit, duket qartësisht e
bindshëm po të përmendim edhe një burim tjetër të veprës së tij, një qëndrim i shprehur në
“Sulm e lot”:
“...Dikur në një qytet të math, në dimrin e rëndë të vitit tridhjetë e shtatë ... ky mall m’u
pat ndezur aq fort në shpirt sa jam mbyllur në shtëpi brenda një muaj e një javë, të lëçit libra
shqip me vetë-veten. Asohere Fjalori i Kristoforidhit, Bleta e Mitkos, Valët e detit të Dines,
kanë mbetur ditë e natë të hapura në tryezë e në shtrat dhe të leçitura e të rileçitura ças për
ças- si prifti ungjitë”. Peshën e këtij qëndrimi e shton pozitivisht edhe fjala e Mitrush
Kutelit për rolin e vdekjen e një shkrimtari apo një kombi (shtoi T. K.) me këto rreshta:
”Mua më duket se vdekja e një shkrimtari si shkrimtar, fillon atëherë kur pushon të flasë me
vetë veten në gjuhën e tij. Nis atëherë përleshja e shprehjeve dhe veshja e mendimeve me
petka të huaja – ose me petka balashe – të cilat, ay vetë, i errësuar nga pikëpamja e gjuhës,
s’ka se si t’i dallojë se janë të huajat”.
Për këtë fakt krijues të M.Kutelit, një studiues i spikatur si Aurel Plasari, me të drejtë
thotë: ”...Të përcaktojmë qysh në krye se dy mësues të mëdhenj pati M.Kuteli: krijimtarinë
gojore të popullit dhe tekstet religjioze kishtare. Nëpër këtë shkollë të dyfishtë, gati të
pashmangshme për kohën, kaluan edhe shumë bashkëkohës kulte të Kutelit, por asnjëri
syresh Kutel nuk u bë (A.Plasari, ”Mitrush Kuteli midis të gjallëve dhe të vdekurve”,
Tiranë, Apollonia, 1995,f.100). Kjo na e shton e përforcon bindjen se folklori si krijimtari
artistike i freskon, i zbukuron, i përplotëson të gjitha shkrimet e shumta të Kutelit. Po në
mënyrë të veçantë Kuteli folklorist spikatet në veprat e përmendura më lart siç janë: ”Këngë
e britma nga qyteti i djegur”, ”Vendet e largimit në këngët popullore shqipe” e komente të
tjera botuar në “Shqipëria e re” të Konstancës që më 1933 dhe vepra të tjera të Kutelit.
Duhet te theksojmë se ”Këngë e britma nga qyteti i djegur” është e para vepër folklorike
moderne, por s’është thënë si e pse M.Kutelit i takon ky nder në folkloristikën shqiptare.
Nga shfletimi e studimi i veprës totale të M.Kutelit mësojmë se ky shkrimtar, ky
ekonomist, në Rumani, ka ndjek një kurs për folklor. Ky do të jetë shkaku që ai pat
qëndrim shkencor ndaj lëndës folklorike. Ai ka shkruar edhe një tekst për studentët e
shkollave të larta për folklor që mjerisht ka humbur.
~ 316 ~