Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Kur normat gjuhësore nuk njihen si duhet, atëherë bëhen edhe shkelje të tyre. Kështu,
shkeljet gjuhësore vihen re te administrata, te shtypi, te mediet etj.
Në ofiqaritë tona , nga mosnjohja e nivelit të duhur të gjuhës, bëhen regjistrime të
gabueshme të emrave vetjakë.
Së këndejmi vjen edhe shtysa për një ekologjizim, një ngritje e vetëdijes së
përdoruesit të gjuhës në një shkallë më të lartë. Në të mirë të kësaj çështjeje kaq të
rëndësishme flet edhe Prof. Xhevat Lloshi:
``Ekologjia gjuhësore`` e mbështetur në studime serioze pragmatike do të jepte ndihmesë të
vlefshme për të përmirësuar atmosferën serioze të vendit 1 .
Të folurit e drejtë është edhe një sinjal i mirë i identitetit shoqëror. Edhe në gjuhën e
shkruar ka norma që duhen zbatuar dhe respektuar. Njësitë gjuhësore vargëzohen ashtu siç e
kërkon natyra e gjuhës. Nga përdorimi vend e pa vend i tyre bëhen edhe shkelje të gjuhës
standarde.
Shkelje të tilla vihen re edhe në sferën e ekonomisë, të administrimit, të biznesit, , të arsimit
etj.
Në fushën e arsimit ndeshim gabime që u përkasin degëve të ndryshme gjuhësore:
Fonetikës, Morfologjisë, Sintaksës, leksikut etj.
Në fonetikë ka shkelje të drejtshqiptimit, te përdorimi i theksit, te grupet e zanoreve,
të cilat nuk shqiptohen të plota; mosruajtja e zanores ë të patheksuar në pozicionin në fillim
të fjalës dhe në atë fundor. Mosshqiptimi i j-së ndërzanore paqja (paqa), anija (ania) etj.
Shurdhimi i bashkëtingëlloreve të zëshme në trup të fjalës. Ka shkelje edhe te grafia e
shqipes standarde. E rëndësishme për grafinë e një gjuhe është leximi i njëvlershëm i
diagramave 1 . Shkelje të tjera ndeshim edhe te modifikimet e tingujve, sidomos në ligjërimin
kuvendor. Nga mosnjohja në shkallë të duhur e prozodisë, shpesh, njësitë suprasegmentare
ngatërrohen me dukuritë kryesore prozodike.
Në morfologji ka shkelje te struktura e fjalës, te shumësi i emrave, te përdorimi i
trajtave të shkurtra të përemrave vetorë, te përdorimi i pronorëve, te shkrimi i datave.
Gabimisht kemi edhe krijimin e një rase gjinore pa mbaresë. Shpesh bëhet ngatërrimi i vetës
së parë të lidhores me vetën e tretë. Përdoren gabimisht trajtat e fjalëve në pjesore e në
paskajore.
Në sintaksë vihen re shkelje në ndërtime sintaksore. Prof Emil Lafe me kompentencë
të thellë gjuhësore thekson: Dhunimi i strukturës sintaksore sjell shpërfytyrimin e gjuhës 1 .
Gabimet sintaksore vihen re kryesisht te format kryesore të lidhjeve sintaksore, sidomos te
përshtatja e drejtimi; te bashkërregullimi i trajtave mënyrore të foljeve kallëzues, te
përdorimi i gjymtyrëve të dyta.
Raportet sintaksore në disa raste mund të gjejnë shprehje në topikën a rendin e
fjalëve e të gjymtyrëve , herë – herë edhe fjalive 1 . Nëse nuk jemi të kujdesshëm në këtë
drejtim, çrregullojmë kohezionin dhe koherencën sintaksore.
Ka shkelje edhe te paravendosja e prapavendosja e një gjymtyre a fjalie ndaj gjymtyrës a
fjalisë së cilës i referohet rendi i gjymtyrëve në fjali dhe i fjalive në periudhë. Pra, duhet një
kujdes i shtuar në këtë drejtim, sepse mbi faktet gjuhësore ushtrojnë veprimin e tyre edhe
dukuritë shoqërore. Kështu, zhvillimi kulturor i një populli sjell edhe pasurimin e mjeteve
sintaksore të gjuhës së tij , rritjen e fuqisë shprehëse të saj 1 . Prandaj mbetet i
përgjithmonshëm konstatimi i Prof. Idriz Ajetit se në veprimtarinë e kulturës së gjuhës nuk
mund të ketë sukses po nuk u edukua dashuria për gjuhën amtare , ndjenja e përgjegjësisë
dhe qëndrimi i ndërgjegjshëm ndaj saj.
~ 312 ~