Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Sejdi M.GASHI 1 : RRUGA E FORMIMIT TË SHQIPES LETRARE NË KOSOVË
~ 301 ~
1 Instituti Albanologjik i Prishtinës
Proceset e planifikimit gjuhësor të shqipes janë të hershme dhe komplekse, megjithatë, hapat
më vendimtarë drejt standardizimit janë bërë pas Luftës së Dytë Botërore, kohë kur çështja
në tërësi mori vrull. Në këtë aspekt rrethanat e Kosovës ishin të ndryshme nga ato në
Shqipëri, për shkak të historisë dhe të gjendjes së trashëguar, po edhe në raport me qëllimet
e përgjithshme. Në Kosovë, nga viti 1952, u punua në të dy drejtimet e planifikimit të
gjuhës: në drejtim të zgjidhjes së korpusit dhe në drejtim të planifikimit të statusit të shqipes.
Si pika më rëndësi duhet veçuar tri mbledhjet e mbajtura në Prishtinë më 1952, më 1957 dhe
më 1963.
Në mbledhjen e 1952 u morën vendime të rëndësishme për zgjedhjen e kodit gjuhësor,
mbështetur në atë që quhej ”varianti gegë i shqipes letrare”, pra një gegërishte përgjithësuese
duke shmangur këtu atë që quhej vetëm si shkodranishte, me ç’rast u kërkua edhe hartimi i
gramatikave dhe fjalorëve. Por, më 1957, ka pasur tendenca për të shkuar mbrapa drejt një
varianti të mundshëm, por të refuzuar më 1952, të kosovarishtes, me argumentin për heqje
nga përdormi të shumë ë-ve të panevojshme.
Tani sikur po nxirrnin krye tendencat e qarqeve serbe që synonin diferencimin e gjuhës
shqipe (shqiptarski) për kosovarët dhe shqiptarët e ish-Jugosllavisë dhe (Albanski) për
shqiptarët e Shqipërisë, çka ndikonte në rritjen e ndjenjës së kërcënimit të identitetit. Në vitin
1966, intelektualët shqiptarë ngulnin këmbë që tërë energjinë ta përudhnin drejt rritjes së
ndjenjës së identitetit, gjithnjë duke e kërkuar komunikimin e mohuar deri atëherë me
Shqipërinë. (Ismajli, 2003:24-25). Klima e krijuar në ato vite, pas dekadave të shtypjes së
egër solli nevojën për afrime gjuhësore dhe kështu natyrshëm lindi slogani ,, një popull- një
gjuhë letrare”, i formuluar nga Ali Hadri. Më 1968, në Konsultën Gjuhësore të Prishtinës u
braktis praktika e standardizimit që po ndiqej më parë. Tani përmes gjuhës po theksohej
identiteti dhe dallimi nga të tjerët në Jugosllavi (Ismajli, 2003:28). Konsulta Gjuhësore e
Prishtinës vërtetësisht i dha fund zhvillimit paralel të dy gjuhëve të shkrimit ku edhe
Kongresi i Drejtshkrimit katër vjet më vonë në Tiranë, vetëm e vërtetonte këtë gjendje të
krijuar. (Ismajli, 2003:94). Pas Kongresit të drejtshkrimit, në opinion, përgjithësisht është
manifestuar vullnet i madh për të përdorur shqipen e njësuar letrare, në Kosovë madje përtej
të gjitha pritjeve.
Puna për normëzimin e shqipes në Kosovë nuk ishte e lehtë pasi që përfundimi i Luftës së
Dytë Botërore dhe vendosja e pushtetit komunist në Kosovë dhe në trojet shqiptare në
Maqedoni dhe Mal të Zi, do të jenë kohë sfiduese në rrugën e standardizimit të saj. Deri