Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Në këtë çështje do të mundohemi t’i grupojmë këto huazime, sipas disa kritereve të
përcaktuar nga Jani Thomai në librin “Leksikologjia e gjuhës shqipe” i vitit 2002 dhe sipas
një kriteri të ri dalë nga analiza jonë.
Fjala e huaj ka hyrë këto 20-30 vitet e fundit në gjuhën shqipe në këto raste:
a. Kur ka qenë një term ndërkombëtar. Huazime të tilla termash janë vënë re në këto
fusha:
- Fusha e mjekësisë: aids (sëmundje, sida), adrenalinë (lëndë e nxjerrë nga gjëndra
nënveshkore), fizioterapi (mjekim me anë ushqimesh,me masazhe etj.), neuron (njësi e
sistemit nervor), stres (brengë që vjen nga trysnia trupore), skaner (aparat mjekësor) etj.
- Fusha e ekonomisë: bankomat (aparat për të tërhequr para), euro (njësi monetare), kesh
(para në dorë), klientelë (tërësia e klientëve), tender (paraqit një propozim) etj.
- Fusha e fesë: rabin (predikues i fesë izraelite), shiit (besimtar mysliman) etj.
- Fusha e kuzhinës: picë (gjellë), kek (ëmbëlsirë) etj.
- Fusha e teknologjisë (elektronikës): disketë, faks, celular, kompjuter, kompaktdisk, maus,
printer etj.
- Fusha e arsimit: master (gradë që merret pas mbarimit të shkollës pasuniversitare), test
(grup pyetjesh) etj.
b. Kur e ka kërkuar një stil i caktuar i gjuhës. Në rastin tonë huazime të tilla i përkasin
këtyre fushave:
- Fusha e emërtimeve me burim libror: abonim (pajtoj), absorboj (përthith), aprovues
(miratues), i avancuar (i përparuar), ekzekutor (vrasës), entitet (qenie), evaziv (i paqartë)
etj.
- Fusha e politikës: abrogoj (shfuqizoj), i bojkotuar, i decentralizuar, i ratifikuar etj.
c. Kur ka lindur një profesion i ri. Zhvillimi ekonomik, kulturor e teknologjik përkon edhe
me lindjen e mjeshtërive të reja. Për këtë arsye, vendet më pak të zhvilluara kanë zhvilluar
më vonë disa mjeshtëri në krahasim me vendet e tjera. E njëjta gjë ka ndodhur me
Shqipërinë. Me orientimin e ekonomisë shqiptare drejt ekonomisë së tregut dhe me
zhvillimet e reja të teknologjisë e kulturës, u bë e nevojshme që sektori i profesioneve të
pasurohet me mjeshtëri që vendet e tjera më të zhvilluara ekonomikisht tashmë i kishin,
prandaj veç përvojës, në disa raste, morëm edhe emërtimin e profesionit: biznesmen (ai që
merret me biznes), kambist (ai që merret me kambizëm), masazhit (ai që bën masazh),
opinionist (ai që jep në shtyp e televizion gjykime e vlerësime për çështje të ndryshme
shoqërore), menazhues (ai që menazhon punën dhe prodhimin e një ndërmarrjeje etj.);
analíst (publicist që merret me analizën e ngjarjeve e të situatave politike etj.; sipas
mendimit të analistëve) etj.
d. Kur ka sjellë ndonjë nuancë kuptimi më të përpiktë e të veçantë: ekstradoj
(kriminelin) d.m.th. “ia dorëzoj dikë shtetit ku akuzohet për krim”, kurse dorëzoj (kriminelin)
është tjetër gjë; kamikaz d.m.th. “ai që vetëvritet (zakonisht me eksploziv), duke vrarë edhe
të tjerët përreth”, kurse vetëvrasës ka një kuptim tjetër, pasi nuk përfshin në kuptim edhe
vrasjen e njerëzve të tjerë; trafikoj (tregtoj) d.m.th. “tregtoj në mënyrë të paligjshme mallra
të ndaluara..”, kurse tregtoj nënkupton mënyrën e ligjshme të veprimtarisë.
Përfundime
Nga kjo analizë e fjalëve të reja me të cilat është pasuruar gjuha shqipe këto
dhjetëvjeçarët e fundit, mund të dilet në këto përfundime:
~ 298 ~