Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
a të një “përzierjeje të folmesh” me prurje heterogjene. Gjuha standarde ka prirje të zgjerohet
dhe të larmohet me prurje të rëndësishme dhe cilësore kryesisht nga dialekti gegë.” 21
Në këtë këndvështrim duhen ndërrmarrë studime që të trajtojnë shkencërisht çfarë po i ndodh
gjuhës në këtë prag shekulli. Me fjalë të tjera, duhen kundruar me vëmendje çështje të
ballafaqimit të standardit me këtë kofigurim të ri të shoqërisë shqiptare dhe të varieteteve që
përdorin folësit. Studiuesi Gjovalin Shkurtaj me të drejtë thekson: “Dialektet dhe gjuha
standarde, si variant i ngritur mbi bazën e një dialekti nuk janë dy ushtri kundërshtare që
ndeshen për jetë a vdekje dhe njëra shfaros tjetrën, por janë degëzime e bija të së njëjtës
gjuhë, lindin dhe zhvillohen në të njëjtën bashkësi shoqërore ...” 22
Të gjitha gjasat po tregojnë përherë e më shumë se ky pragshekull është në dobi të
shqiptarëve për sa i përket konceptit të njësismit si komb e si gjuhë. Ndarja e tyre në disa
shtete pa kurrfarë lidhjeje organike, shpirtërore, gjuhësore, materiale, shoqërore doemos po
shpinte deri dy dekada më parë në një ‘thyerje a krisje demografike e gjuhësore’ që, heraherës,
shfaqte edhe shenja të konfliktit perceptiv gjuhësor deri në moskuptim a keqkuptim
midis anëtarëve të bashkësisë shqipfolëse. Sot prirja globale integruese ndërkombëtare ka
sjellë vetiu edhe prirjen integruese kombëtare. Në këto kushte shqiptarët nuk mund të kenë
dy standarde gjuhësore e as nuk mund të nisin nga e para një të ri. Faktorët jashtëgjuhësorë
shkojnë në të kundërt të këtyre prirjeve, ndaj nuk mund të kthehemi mbrapa për të ndërtuar
një standard të ri në vend të këtij që është, pasi një nga kushtet e Bashkimit Evropian është
që shtetet pjesëmarrëse brenda tij duhet të kenë gjuhë standarde të njësuara. Po cili është
problemi i sotëm që shtrohet para standardit dhe gjithëgjuhës? Është pikërisht zgjerimi i këtij
standardi drejt gjithëgjuhës që do të thotë se karakteri njësues a njohës i idiomës gjuhësore
duhet të zgjerohet drejt asaj që quhet gjuha shqipe. Kjo do të thotë se standardi duhet të
pranojë natyrshëm për nevojat e veta prurje nga gjithëgjuha, kryesisht nga trevat jashtë
kufirit politik të Shqipërisë. Nga ana tjetër, është e domosdoshme sot që të ndërtohen politika
gjuhësore që mundësojnë shtrirjen e standardit në tërësinë e shqiptarëve brenda kombit.
Pohimet në Kongresin e Drejtshkrimit se gjuha standarde ishte një realitet tashmë në tërë
arealin shqipfolës, ashtu si dhe pohimi për natyrën e saj ‘mbidialektore’ ishin më tepër
idealiste dhe me ngjyresa të një nacionalizmi ideologjik sesa një realitet gjuhësor. Vetë
kushtet gjeopolitike as e kishin favorizuar dhe as mund ta favorizonin këtë gjë deri dy
dekada më parë, para ndryshimeve të mëdha gjeopolitike. Prej këndej del si detyrë
kombëtare shtrirja dhe zgjerimi i këtij standardi drejt gjithëgjuhës, me qëllim që shqiptarët të
arrijnë një kohezion më të shpejtë shpirtëror e gjuhësor, në mënyrë që ata të kenë një
komunikim me frekuencë të lartë në të gjitha fushat e jetës politike, ekonomike, shoqërore,
arsimore, edukative etj. Këtu duhet të synojë politika jonë arsimore, politika jonë e botimeve,
politika jonë e mediave, që aktualisht po kthehen në faktorë kryesorë për njësimin kombëtar:
zgjerimi i standardit nga pikëpamja e afrimit me gjithëgjuhën nga njëra anë, dhe shtrirja e tij
në masën kombëtare të folësve, nga ana tjetër. Në këtë drejtim mësimi i standardit nuk mund
të bëhet dhe nuk mund të realizohet jashtë vetëdijes për gjithëgjuhën, duke lënë mënjanë
formimin e vetëdijes për ekzistencën e dialekteve, e ca më pak, vështrimin e tyre si të ishin
gjuhë tjetër. Lidhur me edukimin gjuhësor në shkollë T. de Mauro do të shprehej: “Ajo që
është thelbësore është të mos u kërkojmë fëmijëve të flakin tutje si diçka të fajshme atë çka
21
Sh. Rrokaj, Shqipja në epokën e globalizmit dhe identiteti i saj, botuar në Çështje të gjuhës shqipe,
vëll. II, f. 67.
22
Gj. Shkurtaj, Kahe dhe dukuri të kulturës së gjuhës shqipe, tiranë, 2003, f. 57.
~ 28 ~