Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
i,e përfarun për – i, e kryqëzuar dhe emri përfarje (të përfarun) për –kryqëzim. Kjo fjalë i ka
pjesët përbërëse të saj me burim të shqipes , pra e ka rrënjorin
e shqipes -farë + parashtesën e shqipes – për.
Rrethet e Pejës dhe të Istogut fjalën – anoj- e përdorin me formën –njanoj- me këto
kuptime:
Konkreti – njanon njëra anë e barrës së ngarkuar në kalë a gomar. Pa kçyr bre dja:l, se po i
njanon ana e dja:tht kalit!
Njanon edhe njëra anë e qerres së ngarkuar me bar, tallë, dru etj.
Fig. Anoj për dikë. Ti po njanon per Hajdinin. Po kqyrëm hollë e hollë më
e drejtë është të thuhet – njanoj, se anoj, sepse në njërën anë anohet dhe jo në të dyja anët.
Neve na thotë mendja se edhe folja – mënjanoj – do zbërthyer në : më+nj+anë.
Në të folmen e Hotit gjëllin folja –mendjemadhohem- me u medjemadhua për
rris mendjen. Po ç’ite mendjemadhua Le:k Lucaj.Pason edhe mbiemri –i,e mendjemadhuame.
për – i,e rritur mendjeje. Kjo folje e ka peshën e vet për fushën e kompozimit, sepse, siç
dihet, kjo fushë është bukur e varfër në shqipet, mirëpo pa u këqyrur e hallakatur mirë e mirë
të folmet popullore s’mund të biem përfundime me saktësi të prerë.
Në të folmen e Opojës rron fjala – fille – me këto dy kuptime:
Fije bari.
Me kuptim të fig. për –ilaka- Nesimin e kam fille (për e kam timin-ilaka).
Në Hot, Triesh, Kojë e Grudë për fije bari e kanë si mashkullor një fill- disa fij- fijt.
Po në të folmen e Opojës rron folja – me ngallmue- ngallmoj- (për shtie për dikë) e edhe
mbiemri përbuzës –ngallmefç- për –shties, që, sipas mendimit tonë, të dyja këto fjalë janë
me burim të shqipes, sepse do mbështetur te rrënjori – kall.
Në katundet e Vërrinit të Prizrenit, në Vërmicë të Prizrenit dhe në krejt Opojën ka
përdorim të dendur –folja – me live:r (liveri) edhe joveprori – me u liverë- liverem) për –
leckos, zheloj-os dhe leckosem.Pastaj edhe emri – livere –për leckë-zhele e edhe – mb. i, e
liverët (për – i,e leckosur), po edhe mbiemri – përbuzës – liverç- live:rç, ndërsa Vërmica –
liversh- live:rsh. U ka krijuar atje edhe –ndajf. –livere-livere. E kish bâ: kmishën liverelivere.Në
këtë çerdhe fjalësh do përfshirë edhe fol. me shkalaverë - për shkatërroj tërësisht
dikë. Kqyr se po t’shkalaveri!Pastaj pasojnë edhe – i,e shkalaverët si mbiemër dhe
shkalaverç si mbiemër përbuzës. Emrin livere e kemi ndeshur edhe te -Scutari- për – rroba
veshjeje. Ka të ngjarë që kësaj çerdheje fjalësh do lidhur kryet te rrënjori – var-lëvar.
Fjalorit të Gjuhës Shqipe i mungojnë mbiemrat përbuzës. Për mendimin tonë kjo
është një varfëri e tij, sepse disa të folme popullore janë mjaft të pasura me kësi mbiemrash,
qesin krye këtu Vërmica e Prizrenit, Opoja duke kaluar nëpër Tetovë e gjer në Dibër. Ja disa
shembuj mbiemrash përbuzës : nxifç (i nxirë), thifç ( i thinjur)
Thafç e tha:fç (për thatanik-e), hupç (Vërmica –hupsh) (për humbës në lojëra e edhe në
tregti, stërpikç –stërpi:kç ( ai a ajo që stërpiket), largofç- largo:fç ( ai a ajo që largohet nga
loja), tjerrç-tje:rrç (stërhollues fjalësh), nrrofç-nrro:fç (ai a ajo që i ndërron fjalët) , fruthçfru:thç
(për ngucje ai a ajo që e ka fruthin).
Në Blacë të Krajës rron fjala – thellojë- (për- thellinë uji në Liqenin e Shkodrës dhe
përgjithësisht në ujë).
Po përmendim këtu se në Hot, Grudë, Triesh dhe në Kojë të Kuçit kanë përdorim të
dendur disa trajta të vjetra përemërore, si: Përemri vetor i vetës së parë njëjës –unë- përdoret
me formën – vet, p.sh: Hajde te vet (për eja te unë). Pastaj edhe përemri i pacaktuar – tjetër-
del me nyjën e përmarme – i ,si: Tash jam i tjetër. Në të folmet e atyre viseve ka përdorim të
~ 283 ~