Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Abdullah ZYMBERI: PRURJE TË REJA LEKSIKORE NGA DISA TË FOLME
POPULLORE
Të folmet popullore janë mburojë e të ruajturit të fjalësit të një gjuhe e edhe
të shqipes në këtë rasë. Gjuha e shkruar e shqipes filloi të zhvillohet, veçmas pas Kongresit
të Manastirit, duke e lënë mbanë gjuhën popullore. Mirëpo, për fat të mirë,
të folmet popullore u zhvilluan vetvetiu, sepse ato kishin filluar së zhvilluari për disa
shekuj më parë. Ato nuk ishin vetëm ruajtëse e fjalësit të shqipes, por edhe e zhvillimit dhe e
pasurimit të tij nëpër rrymë motesh. Me fjalë të tjera, ato nuk ishin vetëm konservime të këtij
fjalësi , por edhe risime të tij.Në të folmet popullore ruhet fjalësi me brumë të shqipes, por
për fat të keq kjo shtresë e tij u la atje, pikërisht në gjirin e popullit për të mos u prekur prej
dorës së leksikografëve tanë gati gjatë gjithë jetës së tij. Në këtë dhjetëvjetëshin e fundit
është punuar diçka rreth kësaj çështjeje me rëndësi të dorës së parë, mirëpo sa duhet-jo dhe
jo se jo. Detyrë parësore dhe e përhershme e leksikografëve, e gjuhëtarëve, e mësuesve të
shkollës dhe e çdo intelektuali tjetër është që të qëmtojë fjalë të gurrave popullore dhe t’i
zdritë në të gjitha mjetet e informacionit, për t’u bërë pastaj pronë e secilit njeri.Kjo do të
ishte barra kryesore e të gjithë dashamirësve të gjuhës.
Për të mos e lodhur dëgjuesin, për shkaqe kohe, do t’i marrim nëpër duar dsa fjalë
gurrash popullore, të cilat s’e kanë parë dritën e botimit asnjëherë dhe, mendojmë ne, janë
me burim të shqipes. Të folmet popullore kanë krijuar dhe nuk kanë reshtur së krijuari gjatë
gjithë zhvillimit njerëzor këtë thesar të çmuar, sepse me të e ka jetuar jetën, e ka zhvilluar
vetveten, prandaj është turp prej nesh që të mos e mbledhim atë përditë, nga dita në ditë.
Kështu, në të folmen e Krajës janë krijuar kompozitat mbiemërore – menezi-
menezezë – për fjalët me burim të huaj xheloz- xheloze. Domethënë atij ose asaj që i shkon
mendja te e zeza, te e keqja. E në të folmen e Kojës së Kuçit u kanë krijuar (për janë krijuar)
kompozitat mbiemërore – hijezi ( për baksuz) dhe hijemirë ( për i mbarë).
Në të folmen e Grudës, pikërisht në fshatin Kodër e Budanit, kem ndeshur edhe në
dy kompozita mbiemërore – hjekakeq dhe hjekazi – për njeriun që heq keq, që vuan. Boll
hjekakeq ite Shabi. Po edhe ata i:n ( për- ishin) hjekazi.
Në Përshevcë të Tetovës tendës së rrushit i thuhet – shtrethe- ( kjo- mbase nga
shtroj), ndërsa në Ostrec të Manastirit- shtrethja emërton raftin e enëve.
Në rrethet e Malishevës kemi ndeshur në foljen – krenon- krenojnë- për më dalin,
më qesin deri në krye – mielli, drutë, mishi etj., si: Nashta na krenon deri n’fun
mielli? E numërojmë fjalë me burim të shqipes, sepse do lidhur kryet te rrënjori – krye. Në
rrethet e Pejës m’përspjetin sênet per sivjet.
Në të folmen e Struzhës na ka rënë rasa të dëgjojmë fjalën – rrashtoj dhe joveprorri-
rrashtohet- për- thyej-çmpreh tehun e sëpatës. Për mendimin tonë kryet kësaj fjale do lidhur
te rrënjori – asht.Gjithandej rron edhe mbiemri i, e rrashtuët- për – i çprehtë. Te Fjalori i
~ 281 ~