Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
2. Ndryshojnë format e pashtjelluara si: për të punuar, duke punuar, pa punuar, me
të/një të punuar: me punu/e, tu/j punu/e, pa punu/e, me te punu/e(?), një të punu/e
etj..
3. Ndryshon drejtshkrimi i emrave prejfoljorë si: a) men(d)oj – men(d)im m(b)jell –
m(b)jellje, n(d)aj – n(d)arje: b) emra që formohen prej foljesh që kanë ë nistore a ë
mesore, siç është rasti i mëposhtëm i pikës gjashtë etj..
4. Dalin jashtë sistemit të standardit aktual grupet mb, nd, ng, ngj: n(d)ez, n(d)aj,
m(b)jell, n(j)gj)all, dëgjoj/nigjoj, n(d)i(e)j, n(g)as etj..
5. Pësojnë ndryshime të ndjeshme në fleksion (në trup a në mbaresa) në raport me
standardin, një numër i madh foljesh me frekuencë të lartë në përdorim si: kam/pasë,
jam/kenë, dua/du, pi/pin, fle/flen, flas/fol, bëj/baj, boj.
6. Një problem tjetër është ai i ë-së kryesisht në trup të foljes, e cila në një përligjje të
paskajores në standard do të krijonte probleme drejtshkrimore si: ë(a)nd(ë)rroj,
ë(a)m(b)ëlsoj, ë(a)njt, m(ë)soj, p(ë)soj, pun(ë)soj, pik(ë)lloj, rr(ë)fej etj.
7. Sistemi fontik/përkatësisht ai drejtshkrimor i standardizuar qysh prej Kongresit të
Manastirit, pëson ndryshime thelbësore lidhur me pranimin e hundoreve dhe
zanoreve të gjata dhe të shkurtra si dhe grafinë e tyre përkatëse. Këto ndryshime
sjellin një pështjellim grafik, i cili tjetërson standardin e sotëm.
8. Shprehjet frazeologjike që mbështeten në përdorimin foljor, duke qenë të ngurosura,
e ruajnë origjinën dialektore si: I kalli frikën, më shtiu frikën, U korit daja kur foli
me të, Mos e çik atë muhabet, Pse e nguc ..., i vetoi nëpër mend ..., Prej trishtimi nuk
bëzan, U trand për një çast, U çart pa arsye... etj.
9. Shtrirja e paskajores gege brenda standardit të sotëm do ta “tjetërsonte” vetë atë
sepse do të deformonte edhe standardin edhe gegërishten e shkruar, pasi do t’i hiqte
këtij varianti të drejtën natyrore për ta ruajtur të paprekur këtë perlë të gjuhës shqipe,
e cila shërben si një veçanti themelore, që e dallon gegërishten nga toskërishtja.
Mirëpo, rishtrimi i problemit të standardit nga pikëpamja e bazës dialektore në kushtet e
sotme paraqet një sërë problemesh që lidhen me vetë gjeopolitikën e ndryshimet e mëdha
demografike e shoqërore që kanë ndodhur. Veçanërisht dy dekadat e fundit me ndryshimet e
mëdha gjeopolitike, me heqjen e perdes së hekurt të kufijve shqiptarët, kanë filluar të lëvizin
lirisht në arteriet e kombit. Kjo lëvizje shoqërohet ipso facto me lëvizjen e gjuhës, e cila
bashkë me përdoruesit e saj del nga enklavat territoriale për t’u ballafaquar në ‘tregun’
gjuhësor kombëtar. Nga ana tjetër, brenda kufirit politik të Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë
e Malit të Zi, ndryshimet politike e shoqërore janë shoqëruar me lëvizje demografike, të cilat
kanë pasur si pasojë zhvendosje të popullsive drejt qendrave urbane kryesisht metropoleve
apo edhe në hapësirën bregdetare. Në këto kushte konceptet ‘të folme’, ‘dialekt’, etj. po
humbin vlerën e tyre teorike klasike dhe gjuha shqipe, nën efektet e shoqërisë globale e të
sipërmarrjes së lirë, po ballafaqohet me dukuri të reja siç janë; sociolektet apo të folme të
grupimeve të ndryshme a një lloj ‘përzierjeje idiolektore’ etj. Në një botim tjetër kam vënë
në dukje se: “Ndryshimi gjeopolitik pas viteve ‘90 krijon mundësi të reja qarkullimi të
njerëzve, bashkë me ta edhe të fjalëve, të cilat dalin nga enklavat, duke kapërcyer pengesat e
dikurshme, që vinin nga kufijtë politikë. Brenda kufijve politikë lëvizja e lirë ka vënë në
dyshim konceptet klasike të të folmeve dhe të dialekteve në të mirë të krijimit të sociolekteve
~ 27 ~