Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
periudha monoteiste gjatë së cilës u konsolidua gjuha greke apo ajo latine. Pretendimet e
studiuesve tanë për një numër të madh fjalësh të huazuara nga greqishtja nën ndikimin e
ortodoksisë, po ashtu edhe për një numër të madh fjalësh të huazuara nga latinishtja nën
ndikimin e fesë katolike vihen në pikëpyetje. Sigurisht ndikime ka, por nën këtë dritë,
ndoshta nuk janë të atyre përmasave. Faktet historike dëshmojnë se në fushën e besimit
shqiptarët kanë ruajtur zakonet e tyre pagane shumë më fuqishëm dhe i kanë ushtruar
paralelisht me besimet monoteiste edhe pasi këto u fuqizuan institucionalisht dhe u kthyen në
besime sunduese. Për rrjedhojë, nuk gjej asnjë arsye që shqiptarët të flaknin më lehtë fjalët e
gjuhës, sesa zakonet pagane. Përkundrazi, historia dëshmon në favor të qendrueshmërisë
gjuhësore në raport me atë zakonore. Popujt, në këtë mes edhe populli shqiptar, kanë
ndryshuar shumë mënyra jetese, sjelljesh, deri bindje fetare e perëndi, por kanë ruajtur
gjuhën.
Gjithashtu, në rrafshin gjuhësor, në gjuhën shqipe, si studiuese e filosofisë
identifikoj fjalë bazë me një origjinë dhjetëra mijëra vjeçare, që nga periudhat më primitive
të shoqërisë njerëzore. Këto fjalë, ngado që të kenë ardhur, kanë lenë gjurmë në konstituimin
shpirtëror të gjuhës shqipe, të mendësisë shqipe, të urtësisë, të mënyrës së kuptimit të botës.
Rilindasi ynë i madh Jeronim De Rada, i cilësuar nga bashkëkohësit europianë Homeri i
dytë, vërente shumë kohë para se shqiptarët të organizoheshin për çështjen e kombit të tyre,
se grekët i kanë emërtuar perënditë përmes fjalëve shqip. Nuk do të ishte çudi sikur edhe arti
i lashtë ose filosofia të kenë pirë ujë në një burim me gjuhën shqipe.
Duke iu rikthyer shembullit të fjalës filosofi.
3-Në rrafshin historik: Pushtuesit dhe fetë e kanë konsideruar gjuhën shqipe gjuhë të
mallkuar si gjuhë pagane. Pavarësisht pengesave dhe ndalesave, pavarësisht traumave
historike të eksodeve masive të popullsisë drejt gadishullit Apenin, gjuha shqipe me dy
dialektet bazë të saj, brenda dhe jashtë territorit të shtetit shqiptar, nuk ka thyerje aq të thella
sa vërehen në dialektet e popujve të tjerë që e bëjnë të pamundur komunikimin e njerëzve
nga krahina të ndryshme pa ndërmjetësinë e gjuhës së njehsuar. Këtej mund të ngremë
hipotezën se dy dialektet e sotme nuk janë dy farë prej nga është ushqyer dhe rritur gjuha e
sotme shqipe, përkundrazi ka mundësi të ketë ekzistuar një gjuhë e njehsuar ( në mënyrën e
saj të lashtë) shumë kohë përpara krijimit të gjuhëve të kulturave të mëdha greke e latine.
Prej këtej është e njëjta gjuhë e frytëzuar në dy mënyra të ndryshme shqiptimi, sipas
përshtatjeve, afrimeve dhe largimeve me kultura të ndryshme. Përsa i përket rastit të fjalës
Filosofi, të paktën, që me krijimin e shtetit të pavarur shqiptar dhe hapjen e shkollave shqipe
fjala është folur dhe shkruar “filoSofi” dhe “filoSofët”;
4-Në rrafshin praktik: Gjuha e folur shqipe ka një diapazon të tingujve mjaft të gjerë
që na jep mundësi të shqiptojmë saktë edhe fjalë të lashta si fjalët “sofia”, “sofistët”, madje
edhe “filosofia” në gjuhët e huaja. Është shumë saktë kur shqiptojmë “filosofia”, ndërsa
është tmerr kuptimi që merr fjala për një “z” e çnatyruar në Zoo…fi? Me “zo…finë”
gjuhëtarët tanë na kanë kthyer në 1913, atëherë kur të huajt talleshin se shqiptarët kishin
bisht! Gabim i vockël fare i pafajshëm ?!...
Rilindasit na dhanë edhe një fjalë të re që përkon me fjalën e lashtë-Dit Uria, uria për
me dit’: Kjo është filoSofia. Mbetet të zgjidhni ose kopshtin e dijes, ose kopshtin zoologjik!
Rikthimi në kërkimin e gjuhës shqipe duhet t’i japë fund epokës së servilizmit ndaj
kulturave të tjera dhe të shkencës servile të politikave të huaja. Ne kemi nevojë të njohim
veten tonë, gjuhën tonë. Rikthimi i pasurisë së çmuar gjuhësore popullit që e flet këtë gjuhë
është detyrim për cilindo studiues të gjuhës. Është detyrë e veçantë vetëdijësimi për
~ 278 ~