Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
formateve të caktuara tingullore, që nuk e lenë përmbajtjen të rrëshqasë drejt
shumëkuptimësisë. Mungesa e ndonjë rregulli fiks, pranimi i shmangieve, mund të mos jetë
mangësi gjuhësore, përkundrazi epërsi, sepse le të hapur shtegun për të zbuluar burimin
origjinal të fjalës, për të kuptuar tërë përthyerjet që e njejta fjalë merr gjatë kalimit nga një
luginë në tjetrën deri sa një “a” transformohet në “o”, “e”, “ë” (oj mam’, oj mome, moj
mëmë, moj nan’, mi none, me nëne, moj nënë). Si studiuese e filosofisë, respektoj specifikat
e kërkimit gjuhësor. Si studiuese e filosofisë mbaj këndvështrimin filosofik që lidhet me
problemin “a” të çdo gjuhe- kuptimi i mbartur në fjalë, përçimi i dijes. Kuptimi vjen përmes
gjithë fjalës, por fjala përbëhet nga tinguj dhe këta varen nga shqiptimet dhe lakimet që merr
gjuha. Pylli përbëhet nga një shumicë pemësh. Nëse priten pemët, një, dy… dhjetë pemë të
mbetura janë vetëm “ca pemë”, nuk janë më “pyll”.
Çështja është që tingujt dhe rrokjet themelore që mbartin kuptimin rrënjë të fjalës,
duhet të mbeten të paprekura. Në çdo gjuhë të zhvilluar ka përjashtime nga rregulli.
Problemi është sa janë të argumentuara rregullat dhe përjashtimet, çfarë baze kanë ato. A
duhet vrarë fjala, kuptimi, për hir të një rregulli apriori? Në rastin e fjalës Filosofi, rregulli
shqip është zbatuar tek rrënja e një fjale nga një gjuhë e lashtë, duke e çnatyruar nga kërkim i
dijes në kërkim i “zo...fisë”. Për më tepër që vetë gjuha shqipe pranon që edhe mes dy
zanoreve të shqiptohet “s”. A duhet flakur tej thesari i gjuhës së gjallë, pse kështu kanë
vendosur dikur disa gjuhëtarë ?
3 Gjuha si përmasë ekzistenciale e njeriut. Fenomeni i pastrimit të gjuhës
shqipe nga huazimet dhe pasojat e tij
Rëndom gjuhën e konsiderojmë mjet komunikues i pazëvendësueshëm. Nga
pikëpamja filsofike ky trajtim mekanik e sipërfaqësor, është thellësisht vrastar. Një mjet
mund të lihet mënjanë dhe të rimerret sa herë je në nevojë. Gjuha është e pandashme nga
kontinuiteti (vazhdimësia) jetësor ekzistencial njerëzor. Bergsoni përmes filosofisë së
intuitës e pa gjuhën të paaftë të shprehë kohën e kulluar që rrjedh brenda njeriut, pa e
kufizuar, burgosur, vrarë dhe shtrirë në hapësirë nëpërmjet fjalëve. Sartri si ekzistencialist
zbuloi një tjetër pamje të gjuhës. Konceptet, fjalët e gjuhës me përcaktimet e tyre na fusin në
një botë të mirërregulluar dhe na fshehin ekzistencën reale të njeriut, që kapet vetëm
papritmas si një revelacion (zbulesë).
Në linjën ekzistenciale të mendimit shtoj se nëse njeriu ekziston dhe kjo ekzistencë
çelet, hapet, gjuha është përmasa e çeljes ekzistenciale të njeriut. Gjuha është mënyra (
theksoj-jo mjeti) e shprehjes së brendësisë njerëzore, shtrati ku ndjenjat, emocionet, pasionet
fiksohen në bashkime tingujsh kuptimorë-fjalë dhe hapsinohen, duke u bërë të njohura edhe
për të tjerët. Si mbartëse të kuptimeve thellësisht ekzistenciale për njeriun, fjalët e gjuhës
përcaktojnë raportet njohëse që vendos njeriu me botën rretheqark. Nga bazimi në këto
përcaktime varet edhe saktësia e njohjes sonë.
Një tendencë e vërejtur në gjuhësinë shqipe është ajo për ta orientuar shqiptimin e
shumë fjalëve sipas gjuhëve perëndimore: frëngjisht, anglisht. Si mund të pretendojmë
lashtësi të gjuhës sonë, kur heqim lidhjet me elementët më të vjetër gjuhësorë, për t’i
zëvendësuar me shqiptime nga gjuhë relativisht më të reja? Kjo tendencë erdhi si pasojë e
përpjekjes për ta pastruar gjuhën shqipe nga huazimet. Ndërsa pastrimi nga huazimet osmane
ishte më i lehtë, puna ishte shumë më e vështirë me huazimet nga ndikimet e krishterimit
përmes gjuhëve latine dhe greke. Këtu, bashkëjetesa shkonte në mijëra vjetë.
Ndodhën dy dukuri të gabuara:
~ 275 ~