Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Dr. Mirela (MITA) SINANI 1 : VËSHTRIM FILOSOFIK PËR GJUHËN SHQIPE.
RRETH MËNYRËS SE SI NORMA GJUHËSORE E TË SHKRUAJTURIT MUND
TË NDIKOJË NË HUMBJEN E KUPTIMIT TË FJALËS. (RASTI: NGA
FILOSOFIA- DITURIA TEK FILOZOFIA)
~ 273 ~
1 Universiteti i Tiranës
1. Probleme të formësimit të dijes
Vite më parë, kur punoja për redaktimin e Fjalorit të Filosofisë të përgatitur nga
Prof. Akademik Ekrem Myrtezai, sintezë e një pune të mundimshme rreth 25 vjeçare, ndesha
në një problem, që për mua si studiuese e filosofisë, ishte shqetësues. Mbi ballinën e librit
shkruhej shqip Fjalor i Filozofisë. Të gjithë studiuesit e filosofisë, por edhe studiuesit e
degëve të tjera të dijes, e fillojnë punën duke u prezantuar me fushën e dijes, me atë çfarë
studion dega përkatëse. Në rastet kur fusha e dijes emërtohet sipas termit origjinal shkencor,
shpjegimi etimologjik i termit është hapi i parë që na qartëson. Në këtë rast, është mbajtur
termi origjinal, por është ndryshuar në shkrim nga sofia në zofia. Pasoja është e
drejtpërdrejtë. Krijohet një mospërputhje mes seriozitetit të punës shkencore që përmban
fjalori, dijes mijëravjeçare të grumbulluar aty, që pretendon saktësi, dhe mënyrës si
prezantohet kjo dije në ballinë me një formë të gabuar. Kjo ndodh pikërisht me emërtimin e
filosofisë, e cila historikisht është pema e madhe e dijes prej nga, më pas, u shkëputën dhe u
pavarësuan format e veçanta të dijeve shkencore. Krijohet një paradoks. Ne pretendojmë dhe
shkencërisht pranohet se gjuha shqipe është një nga gjuhët më të vjetra, ndërsa nga ana tjetër,
emrin e kërkimit të dijes që na vjen nga lashtësia, e shkruajmë të shtrembëruar(!).
Lindin të paktën dy probleme të njohjes:
-A mundet një gjuhë të pretendojë se i përket një kulture tepër të lashtë, që do të thotë se
është lëvruar për mijëra vjet, e të mos respektojë kriteret e saktësisë së kuptimit të fjalëve?
-A është ky gabim një gabim që e mbart vetë gjuha shqipe, apo është një gabim i prejardhur
nga puna njerëzore? Si studiues kemi të drejtë ta shtrijmë dyshimin 360◦ duke renditur
shkaqe që nga ato që thjesht karakterizojnë procesin e sendërtimit të çdo njohjeje njerëzore
siç është niveli jo i plotë i dij es deri tek shkaqe më të thella të ndikimeve gjeopolitike dhe
poshtëruese raciste në fushën e gjuhës shqipe, kur dihet se gjuha është dija që përmban
lëngun limfatik të shtyllës kurrizore të një kombi. Shqiptarëve u është dashur të mbijetojnë.
Gjuhës shqipe po ashtu.
Në këtë mënyrë vijmë te problemi i mënyrës si formësohet dija dhe i kritereve që
duhen respektuar për një dije shkencore, jo sipërfaqësore, të përkohshme, doxa -një
opinion.
Ne kemi ndryshuar tashmë mënyrën e jetesës, sisteme të të menduarit e të të
vepruarit. Këto ndryshime duhet të ndodhnin edhe në mënyrën e formësimit të dijeve.
Vërejmë se ende, 20 vjet pas hapjes ndaj gjithë dijes botërore, në shumë studime e diskutime
shkencore vazhdojnë të ruhen e të përdoren koncepte të trashëguara nga shkollat lindore, të
njëanshme dhe shpesh të ideologjizuara të tilla si ndarja objekt-subjekt njohjeje, prioritet i