Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
cilave është vënë në dukje së fundmi edhe nga një punim i kujdesshëm në ‘Fjalor
Drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe’ 18 . Nuk është fjala as për përfshirjen e një fjalësi të bollshëm
me prejardhje gege 19 i cili, volendo dolendo, po i ngjizet standardit pa kurrëfarë pengese. Siç
ka pohuar profesor Shkurtaj, “Në mënyrë të veçantë duhet t’i qasemi pasurisë, larmisë dhe
forcës shprehëse të leksikut dhe të frazeologjisë së krahinave të Veriut të cilat, qoftë në
masën që na janë fiksuar në veprat e autorëve që kanë shkruar në variantin letrar të
gegërishtes, qoftë edhe nga gurra e gjallë e gegërishtes së folur ose nga folklori i gegërishtes
i Veriut duhet vlerësuar e vështruar kurdoherë si burime të freskisë dhe të prurjeve të
domosdoshme për gjuhën letrare të përbashkët.” 20 Edhe disa rregulla drejtshkrimore që
lidhen me probleme si: shquarsia dhe pashquarsia e disa emrave të përveçëm; emrat
gjeografikë që janë togfjalësha, shtrirja e shkronjës së madhe në disa fjalë si; Bajram,
Krishtlindje, Perëndi; vënia e theksit te disa orientalizma si; téneqe/teneqé, básme/basmá;
një grup emrash mashkullorë që në normën e sotme shkruhen me ë si; djalë, gjalpë, lumë,
mjaltë, ballë etj.; shumësi i disa emrave si; kabëll, teatër apo si: mjeshtër, pediatër, otojatër
duhen shqyrtuar dhe dhënë zgjidhje në mënyrë shkencore dhe dhe me miratim prej
institucioneve, që merren me problemet e gjuhës në bashkëpunim me Shtetin. Gjithashtu,
çështje që lidhen me emrat si: ata që kanë vetëm njëjësin apo vetëm një gjini, fjalët e përbëra
mbiemërore që lidhen me zanoren o a me vizë lidhëse; mbiemra prejemërorë vendesh me
papashtesën –ian/-jan, -iot/-jot etj., duhen vënë në tryezën e zgjidhjes. Edhe sistemi foljor ka
çështje të debatueshme si: e pakryera e habitores punuakej, lënkej në raport me punuakësh,
lënkësh; disa forma të kohëve të thjeshta të habitores që formohen nga pjesorja dhe jo nga
tema e së tashmes a ndonjë temë tjetër si: ardhka, thënka, dashka në vend të vika, thënka
doka etj; Foljet bie, shpie në urdhërore njëjës bjer apo bier, shpjer apo shpier; Gjithashtu ka
ngjallur diskutime folje si: ec, ik, hip apo eci, iki, hipi. Tërheq vëmendjen edhe diskutimi
rreth formës t/s të foljeve të tipit mas/mat, nxit/nxis, pëshpërit/pëshpëris etj. Pra, përveç
ndonjë rasti, të pakët janë sot ata studiues, që janë kundër përmirësimeve që duhen bërë në
standardin e sotëm dhe se rishikimet aty ku është e nevojshme duhen bërë. Por ta themi
qartë: një ndërhyrje e tillë si ajo që propozohet në sistemin foljor, nëpërmjet përfshirjes së
paskajores gege, prish sistemin e standardit të sotëm dhe rihap procesin e standardizimit të
gjuhës shqipe nga e para, sepse krijon shtratin për një standard tjetër me bazë gegërishten.
Duke qenë se folja është bërthama e thënies, pra themeli i gjuhës, ndryshimi i kësaj bërthame
trondit themelet e standardit. Me përfshirjen e paskajores gege si formë përfaqësuese,
standardi që krijohet nuk mund të jetë as ky që është ‘gjoja i përmirësuar’ as një
mbidialektor ‘gjoja gjithëpërfshirës’. Me përfshirjen e paskajores gege, ky i riu që mëtohet të
fabrikohet ex catedra nuk mund të jetë as më shumë e as më pak veçse një përpjekje për një
standard tjetër me bazë gegërishten. Çfarë do t’i mbetej në sistem këtij standardi me
përfshirjen e paskajores? Le të ndalemi vetëm në disa prej argumenteve, që vijnë në
mbështetje të çfarë theksuam më lart:
1. Problemi i parë është se cilin variant të paskajores do të përdoret: ai me punu apo me
punue, kam me bo/kam me ba. Futja e paskajores ndryshon gjithë kohët e përbëra të
sistemit foljor: kam punuar/kam punu/e; kisha punuar/kisha punu/e etj..
18
A. Dhrimo, R. Memushaj, Fjalor Drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe, Infobotues, Tiranë, 2011.
19
Sh. Rrokaj, Fjalësi me –shëm në veprën e Ismail Kadaresë, botuar në Çështje të gjuhës shqipe, vëll.
I, Arbëria, Tiranë, 2007.
20
Gj. Shkurtaj, Pasuri leksikore e gegërishtes dhe gjuha e njësuar, Konf. shkenc. Shqipja standarde
dhe shoqëria shqiptare sot, Tiranë, 2003, f. 278.
~ 26 ~