Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Koliqi, Shija e bukës mbrume, f. 31); (…bukën e zezë e gjellën e përvujtun / idhnimi s’na
helmon… A. Pipa, Lundërtarë, f. 15).
Me këtë parashtesë janë formuar folje zakonisht nga tema foljore e emrore (më pak). Kjo
parashtesë u paravihet temave foljore e u jep foljeve të krijuara një kuptim intensiv e në
mjaft raste ngjyrime të reja kuptimore. 1 Në këtë grup do të veçojmë përpjekjen e Camajt për
të dhënë forma të reja, duke shfrytëzuar mjetet fjalëformuese të shqipes, si p.sh.: përkënaq,
përvështirësoj të cilat nuk i kemi të pasqyruara në Fjalorin e Gazullit, Fjalorin e ’54,
Fjalorin e “Bashkimit” e FGJSSH (1980) e (2006) 1 . (...Përkënaqesha në vete jo aq sa qitsha
në letër vargje mbas vargjesh, po sepse ato mbîshin nga ndiesi që ushqesha për Djellën...M.
Camaj, Djella, f. 91); (…shqarri atypëraty, përvështirësohej prej tymit…Pishtarët e natës, f.
77). Ndërsa tek Koliqi kemi ndërtimet: përbuz, përpij etj., tek Pipa: përfal, përhidhet,
përdridhet etj. lema që i ndeshim të përdorura në gjuhën letrare. Pipa në mjaft raste përpiqet
që fjalëve t’u japë ngarkesa emocionale, ai arrin të përdorë pranë njëra-tjetrës fjalë me të
njëjtën ndajshtesë, si: përhidheshin e përdridheshin me vlerë përforcuese. (…e gjetht e mjerë
përhidheshin / shtremnoheshin, përdridheshin…A. Pipa, Lundërtarë, f. 15); (…qi përbuz
qumshtin e Nanës…E. Koliqi, Gjurmat e stinëve, f. 28).
Si tip fjalëformues më vete parashtesimi nuk është karakteristikë për ndajfoljet. 1 Në disa
raste kemi vënë re ndajfolje të formuara zakonisht nga tema ndajfoljore. Këtu duam të
veçojmë përpjekjet e Camajt e Pipës për dhënien e ndërtime të reja, ku vetë Camaj
shfrytëzon ndajshtesën për- për dhënien e ndërtimeve të tilla, kurse tek Pipa kemi përdorimin
e mënyrës së përzier (parashtesim e prapashtesim njëkohësisht), por nga tema emërore. Tek
Camaj kemi ndajfoljet: përngadalë, përngeshëm të cilat nuk i kemi të pasqyruara në
Fjalorët e marrë për krahasim. përngadalë (...kisha një copë akulli në kurm që duhej shkri
përngadalë para flakadanit...M. Camaj, Djella, f. 105). Ndërtimin përngeshëm e kemi të
përdorur nga Camaj edhe si ndajfolje edhe si mbiemër, p.sh.: përngeshëm (...në kohë të lirë
e shtrinte kuvendin përngeshëm…Djella, f. 89); (…Jera e dinte se përralla janë ato, por ua
kishte lakmi treguesve të përngeshëm e pa të keq të cilët përkënaqeshin të shtireshin ma
fëmijë se fëmijët....Rrungaja në mars, f. 168). Pipa përpiqet të ndërtojë ndajfolje nga tema
emërore, si p.sh.: përvajshëm, përmallshëm, përmortshëm etj. (…kori përmortshëm
shungulloi… A.Pipa, Burgu, f. 157). Në FGJSSH (1980) e (2006) kemi të përdorur vetëm
trajtën mbiemërore i përmortshëm, kurse ndërtimi ndajfoljor nuk del i dhënë.
(…përmallshëm sonte mbramja e majit ulet… A.Pipa, Burgu, f. 29). Tek Koliqi na
pasqyrohet me trajtën mbiemërore: (…me e lanë të kuptohet keq heshtja e përmallshme e
tij…E.Koliqi, Hija e maleve, f. 115). Kjo mënyrë fjalëformimi është pak prodhimtare në
krijimtarinë e Koliqi, atë e gjejmë të përdorur në disa lema që gjenden të pasqyruara edhe në
standard, si: përbrenda, përmbrapa etj.
2. Prapashtesa –shëm. Me këtë prapashtesë janë formuar prej emrash, foljesh e ndajfoljesh
mbiemra, që tregojnë një cilësi të rrjedhur nga të pajisurit me një gjë ose me një veti.
Gegërishtja përveç mbiemrave ka edhe ndajfolje me këtë prapashtesë, që tregojnë një gjendje
a një mënyrë. 1 Kjo mënyrë fjalëformimi po zhvillohet gjerësisht në gjuhën e sotme letrare. 1
Në krijimet e Camajt, Koliqit e Pipës të bie në sy prirja për t’iu afruar standardit duke
përdorë më tepër ndërtimet me ndajshtesën –shëm si ndajfolje se sa si mbiemra. Si p.sh. te
Camaj: kujtueshëm, bindshëm, dëshirueshëm, mpishëm, preshëm, marrshëm etj., tek
Koliqi: theksueshëm, lëmueshëm, lirueshëm, gëzueshëm, durueshëm, andshëm,
ngatrrueshëm etj., tek Pipa: idhshëm, ankueshëm, trembshëm, erandshëm, hovshëm,
potershëm, ankueshëm etj.
~ 268 ~