Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Ma. Aida URUÇI: VËSHTRIM KRAHASUES NË GJUHËN E AUTORËVE:
CAMAJ, KOLIQI E PIPA. (NË RRAFSHIN FJALËFORMUES)
Camaj, Koliqi e Pipa këta kolosë të mëdhenj të letrave shqipe, megjithëse jetën e
veprimtarinë e tyre krijuese letrare e gjuhësore e kaluan në dhe të huaj, gjuhën, e në veçanti
gegërishten e ruajtën mjaft mirë, madje e përpunuan dhe sollën risi në disa ndërtime. Ata
dhanë një kontribut jo vetëm si shkrimtarë me krijimtarinë e tyre letrare, por edhe si gjuhëtar.
Vlen të theksojmë rolin që luajti E. Koliqi në përhapjen dhe zhvillimin e gjuhës, të letërsisë
dhe kulturës shqiptare në kohën kur ishte ministër i Arsimit. Camaj arriti të kryente disa
studime me vlera gjuhësore, madje ai ishte edhe autor gramatike. Kurse Pipa hodhi mjaft ide
për një shqipe të njësuar. Të tre këta shkrimtarë të pajisur me një kulturë të gjërë dhe aftësi
gjuhëkrijuese, u përpoqën në mënyrë të vetëdijshme të zbulonin mes shkrimeve të tyre
pasurinë e begatinë e shqipes. Ata arritën ta pasurojnë atë me fjalë, shprehje e thënie të reja
të nxjerra nga thesaret e gjuhës popullore ose të krijuara nga ata vetë sipas modeleve të
shqipes. Gjuha që përdori E. Koliqi dhe A. Pipa në veprat e tyre është një gjuhë kryesisht e
zonës së Shkodrës, ndërsa Camaj bëri përpjekje për një kodifikim në lëmin e drejtshkrimit e
të gramatikës. Gjuha e tij është gegërishtja letrare. 1 Në këtë punim jemi ndalur në gjuhën e
këtyre autorëve e pikërisht në disa veçori fjalëformuese. Jemi përqendruar në:
- Studimin i krijimit të fjalëve të reja që u përkasin tipave të ndryshëm fjalëformues.
- Gjallërimin e disa fjalëve dialektore, të cilat mund të përfshihen në leksikun aktiv të gjuhës
së sotme shqipe.
Në fushën e fjalëformimit këta autorë i dhanë përparësi dy mënyrave: prejardhjes dhe
kompozimit. Në fjalët që po analizojmë jo të gjitha janë krijime të autorëve, ndonjëra prej
tyre ndeshet edhe në autorë të tjerë paraardhës, bashkëkohës ose që i përkasin ligjërimit
krahinor. Ndajshtesat më të përdorurat nga këto tre shkrimtarë janë: parashtesa për-,
prapashtesat –shëm e –isht.
1. Parashtesa për- u ngjitet emrave, mbiemrave, ndajfoljeve e foljeve, duke u dhënë kuptime
të ndryshme. 1 Ndajshtesa për- gjatë ndërtimit të mbiemrave u jep fjalëve kuptim përforcues e
ndonjëherë krahasues, por ka mbetur pak prodhimtare. 1 Kjo mënyrë fjalëformimi gjen
pasqyrim më tepër në letërsinë artistike, dukuri që është vënë re tek të tre këta shkrimtarë,
por me një zhvillim më të dukshëm tek Camaj. Kështu kemi fjalët e prejardhura: e
përfrigueshme, e përndalun, e përlagun, e përdhunshme, i përngeshëm, i përmoçëm, i
përmotun, i përlagshtë (tek Camaj); e përvuajtun, e përmbrendshme, e përdredhun (tek
Koliqi)); e përvujtun, e përhapur (tek Pipa) etj. Camaj duke shfrytëzuar lemën foljore ndal
ka arritur të formojë ndërtimet: e përndalun (mbiemër): (...Fuqi e përndalun…M. Camaj,
Buelli, f. 154), dhe përndal (folje): (...Nika u përndal e s’i tha atij s’i binte ma ndërmend
qysh ku ajo s’kishte vu kambë në atë vend...Pishtarët e natës, f. 38). Në FGJSSH (1980) kemi
të paraqitur një larmi formash të ndërtuara nga folja ndal, por ky ndërtim nuk del i
pasqyruar. 1 (…stuhija e përmbrendëshme vinte tue e shtrue përherë e ma furin e vet…E.
~ 267 ~