Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
papërshtatshmërive të tij, akoma besonin në transkribilitetin e tekstit letrar. Për postmodernnistët
bota përreth është e pamundur të imitohet, vetëmse sërisht të krijohet. Andaj ata
krijimin e vet verbal e konsiderojnë si shtesë të realitetit, e jo si paraqitje e tij. Poesis-i në
tekstin postmodern e zëvendëson mimesis-
in e pararendësve të tyre” (Filippi, 1985: 10).
Në natyrën e modernies, autoriteti i veprës artistike, kërkesa që ajo të paraqesë
njëlloj vizioni autentik të botës, bazohet në univerzalitetin. Sistemi perëndimor i rrëfimit
pranonte vetëm një vision –vizionin e subjektit konstitutiv mashkullor, si të vetmin. Kurse
veprat postmoderne mohojnë stabilitetin e pozitës së sundimtarit. Kristeva dhe Bart kanë
gjykuar se edhe avangarda moderne, me vendosjen e heterogjenitetit, mungesës së
kontinuitetit, shumëzëshmërisë, e destabilizon subjektin e rrëfimit. Sipas M. Epshtejn, postmodernizmi
në kuptim më të ngushtë të fjalës, shënon avangardën artistike dhe kulturore të
disa dekadave të fundit - shkrimin inovativ dhe artin që karakterizohet me fragmentalitet,
ironi, intertekstualitet, mosrespektim të kufijve zhanror dhe autorefleksivitet.
Nëse nisemi nga parimi se postmodernia shenjon një formacion stilistikor, atëherë si
edhe formacionet tjera ka karakter historik. Në Amerikë, ky nocion lidhet me fenomenet e
viteve `50-ta, kur u zhvilluan diskutimet e para rreth postmodernies / postmodernizmit,
diskutime këto që, në fillim, kanë pasur një konotacion negativ, meqë janë nisur nga bindja
se letërsia që paraqitet pas Jejtsit, Eliotit, Xhojsit, karakterizohet me një mungesë të
inovacionit. Në Evropë, diskutimet e para rreth postmodernies lidhen me fenomenet e viteve
`70 dhe, gjithashtu, kanë qenë të përcjellura me rezerve. Sipas L. Haçion ajo që është
karakteristike për veprat postmoderniste, është se ato janë dy herë të koduara dhe gjenden
diku mes faktit dhe fiksionit (Graham, 2000: 188).
Dallimet mes modernies dhe postmodernies janë të dukshme. Këto dallime vërehen
fillimisht në besimin që kanë në lidhje me përfytyrimin e botës si dhe për nga mënyra si e
kuptojnë vendin dhe rolin që luan subjekti në këto dy tipe të letërsisë. Modernia dhe postmodernia
dallojnë edhe përnga “gjatësia” e narracionit, ashtu siç dallojnë edhe përnga qëndrimi
që kanë ndaj historisë: “Kur periudha e kaluar letrare qe njohur si modernizëm,
atëbotë, siç kemi parë në kapitujt e mëparshëm, koncepti mbi veprën si objekt i mbyllur, i
vetëmjaftueshëm, autonom, i cili unitetin e vet e krijon nga ndërlidhja formale e pjesëve të
saj, në postmodernizëm edhe është rivendosur, edhe është rrënuar. . . Postmodernia
vetëdijshmërisht është art “brenda arkivit” (Foucault 1977), kurse ky arkiv është historik
dhe letrar” (Haçion, 2004: 12).
Ku pas posmodernies?
Edhe përkundër tendencës që postmodernizmi të paraqesë një sistem plotpërfshirës,
megjithatë në fund të shek. XX, në Danimarkë, paraqitet një lëvizje e re në fushën e
kinematografisë që, megjithatë, ushtroi ndikim të madh. Kjo lëvizje është e njohur me emrin
Dogma 95.
Dogma u zyrtarizua në 1995 në Kopenhagë. Manifesti i saj përbëhet prej 10 pikëve.
Dogma është e orientuar kundër revolucionit teknologjik dhe përdorimit të të arriturave
teknologjike në film. Natyrisht, ky kthim pas paraqet një reakcion të natyrshëm dhe të pritur
për ta
shpëtuar artin filmik nga rreziku për të marrë formën e artit dixhital.
Shkëputja më e dukshme e Dogmës nga teoria postmoderne filmike vërehet në ato
pika të manifestit, që proklamojnë shfrytëzimin e skenarit natyror, që i ndalon përjashtimet
~ 264 ~