Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Historia e nocionit: lindja e postmodernies
Pavarësisht se shumë studiues e përdorin nocionin postmodern, akoma nuk dihet
saktësisht se kush e përdori atë për herë të parë. Xhon Vatkins Çepmen e përdori këtë nocion
në vitin 1870, për të shënuar artin figurativ, që i pasvjen impresionizmit.
Volfgang Velsh (Welsch, 1993: 11), lindjen e këtij nocioni e lidh me vitin 1917 dhe
me Rudolf Panvic, i cili në veprën “Kritikë kulturës evropiane”, me këtë nocion shenjon
nihilizmin e shoqërisë bashkëkohore. Velsh gjithashtu përmend se këtë nocion e ka përdorë
më 1934 edhe Frederik de Oniz, për të shenjuar një periudhë të shkurtër të zhvillimit të
poezisë spanjole dhe latinoamerikane, që gjendet mes dy periudhave të modernies,
gjegjësisht periudhën 1905-1914.
D. Zomervel, nga ana tjetër, në vëllimin e gjashtë të veprës enciklopedike “Studimi i
historisë” propozon që me këtë nocion të shenjohet periudha prej 1875 e këtej. Pra, mes
këtyre përdorimeve të para të nocionit postmodern nuk ka asnjë lidhshmëri.
Pavarësisht se kush do të duhej të konsiderohet si farkues i këtij nocioni, fakt është
se ai askujt nuk i pëlqen. “Post”, sipas Riçard Kostalanec (Richard Kostalantz), “është
prefiks travijal, edhe sot por edhe historikisht marrë, meqë lëvizjet e mëdha definohen
nëpërmjet të nocioneve vetanake, e jo nëpërmjet të lidhjes së tyre me diçka tjetër. . .”.
(Kostalanetz, 1982: 38).
Për Xhon Bart-in (John Barth) nocioni është “I pashijshëm, i zbehtë, epigonik, më
pak i përshtatshëm për shenjimin e një drejtimi të ri të fortë, qoftë edhe vetëm interesant në
artin e vjetër të rrëfimit, . . . “ (Barth, 1980: 66). Por, pavarësisht se nocioni askujt nuk i
pëlqen, ai ka përdorim dukshëm më të dendur se alternativat tjera të propozuara, si
“mbiproza” ose “proza post - bashkëkohore“.
Fillet e postmodernies lidhet me vetëdijesimin teorik se janë harxhuar dominantat e
vjetra teorike dhe janë zëvendësuar me dominanta të reja. Risia e tyre nuk lidhet gjithmonë
me inovacionin. Kështu, p.sh. karnevalizmi ka qenë shumë i shprehur në mesjetë; citatshmëria
është mjaft prezente te dadaistët; ironia te romantikët; konstruktivizmi te modernia, por të
gjitha këto paraqiten si dominanta poetike në epokën e re postmoderne.
Edhe nocioni modern është një nocion problematik dhe për të është shkruar se: “Në
përdorim historik shpesh përdoret (në kundërshti me përdorimin e vjetër dhe atë mesjetar)
për të
shenjuar kohën që vjen pas Mesjetës” (Oxford, 1989). Nocioni postmodern
/postmodernizëm,
kuptohet, është akoma më problematik dhe më paradoksal. Zh F. Liotar e përshkruan si
Paradoks të të ardhmes (post) dhe të të kaluarës (modo).
“Krejg Ovens (Craig Owens) ka shkruar se gjendja postmoderne është paraqitur në
çastin kur kemi kuptuar se kultura jonë nuk është as homogjene e as monolite, siç është
besuar më parë. . . Idetë për një subjekt universal të vetëm, për natyrshmërinë e
formacioneve shoqërore dhe kulturore e kanë humbur rëndësinë e tyre si metanarracione të
mëdha, të cilat e ushqenin kulturën humaniste të modernës” (Djurič, 2006:1).
Në vitet `50 dhe `60 ky nocion fillon të gjejë përdorim gjithnjë e më të dendur, kurse
në vitet `70 filluan të paraqiten studimet e rëndësishme teorike mbi postmodernizmin në
kulturë, si ato të Ihab Hasan-it. Vijojnë pastaj studime tjera, si “Gjendja postmoderne” e
Zhan Fransoa Liotar, sipas së cilit filozofia e postmodernizmit mundëson që bota të vrojtohet
si diçka partikulare dhe shumë heterogjene. Liotar u shqua si luftëtar i heterogjenitetit, i
dallimeve, hibriditetit, fragmentarizmit në të gjitha sferat dhe diskurset jetësore. Ai, në
~ 262 ~