Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Doc. Dr. Valbona TOSKA: MOHIMI SI KOMPONENT SEMANTIK (DHE
PRAGMATIK)
Në këtë kumtesë do të përpiqemi të përcaktojmë vendin e mohimit në strukturën e
tekstit, si dhe të ofrojmë interpretimin e tij varësisht nga konteksti semantik dhe pragmatik.
Edhe pse mohimi shqyrtohet shpesh edhe nga aspektet e filozofisë dhe të logjikës, në
këtë qasje ajo që ka ndonjë lidhje me këto disiplina shkencore mund të jetë vetëm hamendja
çfarë në fakt mohojmë – a e mohojmë vërtetësinë (përshtatshmërinë e faktetve) e një
gjendjeje të caktuar të gjërave (angl. state of affairs), përkatësisht a e mohojmë ekzistimin e
asaj gjendjeje ose, e mohojmë vërtetësinë/përshtashmërinë e porosisë gjuhësore që e
pasqyron atë gjendje. Me fjalë të tjera, mbi çdo porosi tonën gjuhësore ne ,,lexojmë” edhe
elementin ‘pohoj se…’, ‘them se …’, ‘e di se …’ ‘mendoj se…’, ‘dua të …’, ‘nuk dua të…’
etj. Në rastin tonë rëndësi ka porosia gjuhësore.
Në rrafshin gjuhësor treguesit e mohimit:1. mund të paraqiten në nivelin sintaksor
të strukturës së fjalisë dhe 2. të jenë morfologjikë, zakonisht parashtesat pa-, mos-, ç-,sh-,zh-
, jo-, a-, i(n)- etj 1 . Mohimi gjithashtu mund të shprehet edhe me fjalë që në kuptimin e tyre
leksikor përmbajnë mohim pa pasur ndonjë tregues formal (i verbër, refuzon).
Në qendër të vëmedjes në këtë artikull janë ndërtimet me tregues sintaksorë të
mohimit, përkatësisht ndërtimet, në të cilat mohimi i aneksohet drejtpërdrejt dhe në mënyrë
eksplicite kallëzuesit. Në këtë pozitë, mohimi ndikon drejtpërdrejt në karakterin e porosisë.
Modeli i analizës së bërë mbështetet në studimin e Z. Toplinjskës mbi mohimin (Z.
Topolinjska 2009). Kështu, identifikohen fjali të ndërtuara nga kallëzues të rangut të parë
(kallëzues, argumentët e të cilëve kanë referentë pjesë nga bota materiale ose kallëzues të
cilët entitetëve të caktuar u japin cilësi të caktuara: Artani bleu shtëpi ose Ajo vajzë është e
mirë ), të rangut të dytë (kallëzues që i pasqyrojnë gjendjet mentale të njerëzve dhe si
argumentë lidhin pikërisht njerëzit dhe brendinë e gjykimeve, ndjenjave... të tyre: Artani
planifikon të shkojë në det) dhe të rangut të tretë (kallëzues që pasqyrojnë
mekanizmat/mënyrat e mendimit tonë për botën, rrjedhën e konkluzave tona dhe, kështu
pranojnë vetëm argumentë propozicionalë; në sipërfaqe të tekstit më shpesh paraqiten si
lidhëza, rallë si folje ose si nominalizime: Nuk erdha sepse djali ishte i sëmurë ~ Sëmundja e
djalit ishte shkak që nuk erdha).
Konkretisht do të përqëndrohemi vetëm te kallëzuesit e rangut të parë, në mëyrë që
të arrijmë t’i ilustrojmë disa nga funksionet e mohimit.
~ 253 ~