Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
1. Neologjizmat antonime me parashtesën kundër-
Sa i përket parashtesës kundër-, kjo parashtesë i vjen ndoresh shkrimtarit kur është fjala për
të krijuar emra ose mbiemra që shprehin kuptimin e kundër semantik me fjalën nga e cila
vjen njësia leksikore e re e krijuar, pra i vjen në dorë për të krijuar antonime. Kjo parashtesë
për nga burimi është nga parafjala kundër- / Enver Hysa, faqe 64/. Në Fjalorin Gjuhës
Shqipe, ky element konsiderohet si pjesë e parë e njësive leksikore të përbëra, që u përgjigjet
nga kuptimi fjalëve kundër e kundrejt, pra nuk merret si parafjalë siç e trajtojmë ne në këtë
punim. Bashkohet me tema të parme, emra ose mbiemra si p.sh.kundëgreqi ( vend i cili i ka
tiparet dhe veçoritë e kundërta me Greqinë; fig. një Greqi e kthyer me kokë
poshtë);kundërhero (ai që ka një karakter a veprimtari të kundërt me atë të heroit; fig. njeri
që të zgjon ndjenja përbuzjeje, njeri pa vlerë të mirëfillta); kundërkinez ( ai që ka tiparet e
kundërta me një kinez; ai që vepron dhe vepron kundër politikës kineze, në kohën e
marrëdhënieve të ngushta shqiptaro-kineze); kundërmaksimë ( e kundërta e parimeve të
cilave njeriu iu përmbahet në jetë; e kundërta e një rregulle që njihet dhe ndiqet nga të gjithë;
e kundërta e një mendimi udhëheqës ); kundëroman ( roman që nuk i ngjet fare një romani;
vepër letrare që s’mund të shkruhet); kundërsjellje ( e kundërta e sjelljes; sjellje e kundërt me
atë si vepron njeriu në jetë, në shoqëri e në shkollë; qëndrim në marrëdhënie me të tjerët ose
kundrejt detyrave e në rrethana të caktuara në kundërshtim me atë që zakonisht merret si
qëndrim i drejtë); kundërura ( kjo njësi leksikore nuk është krijuar të shprehë kuptimin
kundërt te fjalës urë, por shpreh në mënyrë stilistike një ngrehë të ngjashme me një urë por
që nuk kryen funksionin e saj ); kundërdiellt (i,e)( që i nuk i ka tiparet e diellit; që është i
ftohtë dhe i errët; që nuk është i kësaj jete); kundërprindëror ( diçka që është e kundërt me
atë që u përket prindërve; tipar ose veti të kundërt me ata që janë dallues për prindërit; diçka
ose dikush që drejtohet kundër prindërve të vet apo prindërve të dikujt tjetri );
kundërkohshëm(i,e) ( që nuk është i kohës, që ecën në kundërshtim me kohën; që nuk iu
përmbahet dhe nuk e ndjek rrjedhjen normale të kohës, por që ecën në kah të kundërt me të).
Në tabelën në vazhdim jepen shembuj për modelet krijimit të neologjizmave antonime me
kundër-, të klasifikuara sipas kategorisë leksiko-gramatikore të cilat paraqiten si rrënjë.
kundër- + një emër = emër kundër- + mbiemër =
mbiemër
Kundërgreqi kundëroman i,e kundërdiellt
Kundërkinez kundërsjellje i,e kundërprindëror
Kundërmaksimë kundërura i,e kundërkohshme
Tabela 1. Neologjizmat antonime me parashtesën kundër-
Parashtesa kundër-, megjithëse e re dhe nuk gjendet si mjet fjalëformues në gjuhën
popullore, ka potencial të madh krijimi, sidomos fjalë të ligjërimit libror. Meqë zakonisht
shkrimtari shpreh gjendje, mendime dhe veprime të zakonshme, sa herë që do të shprehë
mendimin, veprimin ose gjendjen e kundërt, ai i kërkon ndihmë kësaj parashtese. Dihet se
Kadareja është shkrimtari i kundërshtive. Ndodh që personazhet e tij në të vërtetë të jenë
kundërpersonazhe dhe cila fjalë do t’i përshkruante më mirë veprat apo mosveprat e tyre?
~ 236 ~