Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
e ndonjë tjetër 1 , patën ndjenjën e përgjegjësisë ndaj pastërtisë dhe pasurisë së gjuhës, përse
atëherë ne sot të përdorim, p.sh., fjalën e huaj abstrakt, në gati çdo hyrje studimi, kur në
vend të saj mund të përdorim fjalët parathënie ose përmbledhje (parathënie libri, doktorate,
diplome etj.).
Përse në vend të fjalës akcent (të frëngjishtes), të mos e përdorim fjalën theks (theks i fjalës,
theks logjik, theks i zanores etj.), ashtu siç do të duhej të zëvendësohej edhe një çerdhe
fjalësh të huazuara nga gjuhët neolatine: aplikoj, aplikim, (i, e) aplikuar - me përgjegjëset:
zbatoj (një metodë, teknikë të re në mësim; zbatimi i metodës së aksionit; gjuhësi e zbatuar
etj.)
Edhe mbiemri aproksimativ apo ndajfolja aproksimativisht (të huazuara nga frëngjishtja),
mund të zëvendësohen plotësisht me fjalët shqipe: (i, e) përafërt; përafërsisht, afërsisht, me
afërsi etj. P.sh.: shumë e përafërt matematikore, përafërsisht mirë e zgjidhi detyrën etj.
Ngjashëm me këta terma, mund të zëvendësohen edhe termat e gjuhësisë: artikuloj,
artikulim, (i, e) artikuluar (me temë të huazuar nga gjuhët neolatine), me fjalët: nyjëtoj,
nyjëtim, (i, e) nyjëtuar (nyjëtoj zanoret, nyjëtim i fjalës, tinguj të nyjëtuar, etj.).
Po kështu, në vend të fjalës auditiv (me prejardhje nga italishtja), mund të përdoret fjala
shqipe dëgjimor, sikurse edhe fjalët azhurnim e (i, e) azhurnuar (të frëngjishtes), që mund të
zëvendësohen lehtë me fjalët: përditësim, i përditësuar etj.
Gjithashtu, pse të themi bordi i shkollës, bordi i fakultetit, bordi i universitetit, bordi i këtij
apo i atij, në vend të fjalës këshill: këshill shkolle, këshill fakulteti, këshill universiteti ose
edhe komision etj. Është huazim i futur në shqipe viteve të fundit nga anglishtja dhe nuk ka
fituar statusin e një fjale ndërkombëtare që të përdoret më dendur se fjala këshill.
Kështu do të thoshim edhe për fjalët definicion (hyrë në shqipe nga italishtja), e cila mund
dhe duhet të zëvendësohet me fjalën e proveniencës shqipe përkufizim (përkufizim i fjalisë,
jep një përkufizim etj.); mbiemri deskriptiv (ardhur nga gjuhët neolatine) që ka përgjegjësen
e tij përshkrues; detaj, detajoj, (i,e) detajuar (çerdhe fjalësh me temë të huazuar nga
frëngjishtja), të cilat zëvendësohen: detaj – me hollësi, kurse dy të tjerat me përimtoj, (i,e)
përimtuar (e shpjegoi mësimin në hollësi, përimtimi i detyrave etj.).
Po a s’është më mirë që edhe në vend të fjalëtermave: ekuivalencë (e gjuhëve neolatine) dhe
ekzemplar e eveniment (të frëngjishtes), të përdoren me fjalët shqipe: për të parën fjala
barasvlerësim, për të dytën kopje dhe për të tretën ngjarje, si te shembujt: gjej barasvlerën e
numrit...; “Meshari” është kopje e rrallë; kjo ngjarje historike ka ndodhur më... etj.)
Me fjalë shqipe duhet zëvendësuar edhe fjalët: frekuencë (e gjuhëve neolatine), fusnotë (e
anglishtes), gjeneratë (e gjuhëve neolatine), si dhe fokusim, ibidem, me shkurtesat ib., ibid.,
inkluziv, investigim (të latinishtes) e ndonjë fjalë tjetër si këto. Andaj, në vend të fjalës
fokusim, fokusoj, mund të përdoren përgjegjëset shqipe: vatërzim, vatërzoj, përkatësisht
përqendrim, përqendroj – kur përdoren me kuptim të figurshëm (vatra e thjerrzës,
përqendro, do të përqendrohem te ky mësim etj.), kurse për frekuencë - fjalën denduri, për
gjeneratë – fjalën brez, për fusnotë është mirë të përdoret kompozita shqipe fundfaqe, siç po
~ 232 ~