Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
kontinentale aziatike 1 . Në rrafshin e mendësisë kulturologjike të një populli, përpjekjet e
krijuesve të ndryshëm, të shumtë a të pakët, për çmitizimin e një fgure me përmasë
kombëtare, që ruan edhe sot, në kohën e globalizmit shenjat e identitetit kombëtar, ndodh të
jenë me efekt të kundërt. Duke bërë përpjekje të çmitizohen mite, kulte e shenja
identifikuese kombëtare, atyre u shtohet një përmasë e re e shtrirjes në atë që quhet identitet
kombëtar, sado që tani në një formë të re mitizimi. Le të quhet një forme e re e kulturës me
përmasa globale, të krijimit të mitit. Prandaj, edhe debatet e kësaj natyre, si ato pas librit të
Oliver Shmid, por edhe ato në mes të Kadaresë dhe Qosjes, duhen marrë me rezervë, së paku
në planin e trajtesave për sociologjinë e kulturës.
Pavarësisht qendrimeve letërsia flet me gjuhën e vet, e historia me të sajën, individi është i
lirë të dokumentojë njërën dhe ta vertetojë e të shijojë tjetrën kështu të kuptojë fuksionin e
saj. Miti i Skënderbeut është një konstrukt historik i ndërtuar në një kohë të caktuar dhe në
një kontekst të caktuar luftrash dhe urrejtjesh nacionale, ai është një mit i rimarrë i
rikonstruktuar mëse një herë. Ai është konstruktuar së pari si mit në emër të krishtërimit, kur
u mbiquajt "kalorës i krishtërimit", kurse dy tre shekuj më vonë u rimorr në emër të
nacionalizmit.
Në një periudhë të mëvonshme, bashkë me hapat e parë të letërsisë në gjuhën shqipe dhe gati
për dy shekuj e gjysmë me radhë, u krijuan e u shfaqën mite të reja, si miti i gjuhës amtare,
miti i vendlindjes, miti i botës shqiptare (“ņ së dashunit botësë sanë”), që herë-herë shkon
deri në prekjen e një vetëdije etnocentriste, sidomos tek Pjetër Bogdani dhe “Çeta e
profetëve”, ku një pjesë e lëndës teozofike albanizohet (cikli i Sibilave dhe disa poezi me
motive biblike-ungjillore zhvendosen në një tjetër “tokë të shenjtë” prej asaj të Biblës: nuk
ka në to Sion, Palestinë, Nazaret apo Galile, sepse ndodhitë zhvendosen në Pashtrik, në
Zadrimë, në Prizren, në Shkup, në Has e në Shkodër. Në përmbyllje të kësaj tradite letrare
nuk mungoi dhe “malli i stampësë”, miti i Gutenbergut, miti i librit, i ndriçimit të mendjes
njerëzore. Gjergj Fishta do të mbete për më se një shekull personaliteti më i spikatur i
kulturës letrare shqipe, duke u çmuar si klasiku më i dalluar i kësaj letërsie. Ai ndërtoi një
univers letrar, një Olimp Shqiptar, me qenie mitike e reale, duke ndërtuar kontraste të
fuqishme dhe dramatike të letërsisë; madje më dramatikët në letërsinë shqipe. Aty ndeshim
diskurset më glorifikuese, por edhe diskursin më sarkastik, që bëhen përmes ironisë së hollë,
ku autori godet pamëshirë pseudoatdhetarin. Përmes veprës së vet të larmishme, autori donte
të theksonte një aspekt të rëndësishëm për shqiptarët; një identiteti kolektiv, që endet si
karakteristikë e përhershme e veprës së tij.
Shekulli i modernizmit, në gjysmën e tij të parë, qe më i kursyer në krijim mitesh. Por të
paktën dy prej tyre mund të veçohen: miti i idesë dhe miti i qytetërimit, më së shumti i
mbivendosur ndaj mitit të Perëndimit. Por nuk mungoi në të njëjtën kohë dhe një demonizim
agresiv i Europës, sidomos i Fuqive të Mëdha (“shtatë krajlive”), që përcaktuan fatin historik
të shqiptarëve në rregullimin e tyre shtetëror në Ballkanin e asaj kohe. Vargjet e Fishtës në
këngën e njohur “Te ura e Rzhanicës” të poemës “Lahutës së Malcis”:
“Un Shqiptar e ata janë shkje, /ne na danë nji gjak e ‘i fe; /n’mëni t’sho’shoqit kemi lè:
/kemë ndërmjet nji qiellë e ’i dhè!
e tejkalojnë urrejtjen mitologjike (“shtatqind vjet do t’t’i djeg kullat”) të eposit legjendar
shqiptar dhe atë shkallë demonizimi që gjendej brenda tij për tjetrin, palën e dytë në bëma e
konflikt 1 .
~ 226 ~