Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
ky proces me bimën, e cila sa më thellë që i fut rrënjët në tokë, pjesa sipërfaqësore e trungut
të saj bëhet më e fortë dhe më frytdhënëse. Marrëdhënia me mitologjinë është një përforcim i
saj, që përgatitet për funksionin e ri.
Sipas këtij madrigali, breshka fiton dy-tre kuptime në mitologjinë popullore. Kështu
fillon madrigali që tregon historinë për metamorfozën dhe krijimin e breshkës:
Në mitologjinë popullore Dranja ka nam të keq. Në një përrallë ajo na del pula e
dreqit, me shtrigën kaluer mbi shpinë. Dikund tjetër tregohet se ajo kur e pau të huejin tue
ardhë për mik me bujtë, hoqi vorbën me mish prej zjarmit për të mos e ngranë me atë.
Natën i erdhi u, u que dhe e hangri mishin vetëm dhe Perëndia për ndëshkim ia
ngjiti vegshin në shpinë. Në mëngjes e zuni turpi, dhe shi për këtë tashti sa e sheh një të huej,
marrohet e ngreh kokën nën rashtë 1 .
Shihet se Camaj, në këta dy paragrafë iu referohet dy burimeve, natyrisht për të fut
në lojë dy përcaktime njëherësh për breshkën: së pari lidhet me përrallën ku breshka del
“pula e dreqit, më shtrigën kaluer mbi shpinë”, përrallë që njihet në letërsinë tonë orale, e së
dyti me një burim tjetër, që ndryshe nga i pari nuk e përcakton. Në këtë rast mjaftohet vetëm
me një lloj përcaktimi “të papërcaktuar”: “dikund tjetër”, pa i dhënë shumë rëndësi dhe
vazhdon me pjesën tjetër që është më interesantja, ku e ritregon me një ton normal rrëfimi
historinë mitike të gruas, e cila, duke fshehur ushqimin nga mysafiri, theu kodin e mikpritjes,
prandaj u shndërrua në breshkë dhe prandaj e karakterizon ndjenja e turpit. Titulli i
madrigalit Në mitologjinë popullore përcakton, në njëfarë mënyre burimin e kësaj historie.
Duke i sjellë në jetë edhe njëherë këto histori mitike, Camaj e pajis Dranjen e re me
“namin e keq” të vjetër, së pari për të “institucionalizuar” papërsosmërinë e saj (në këtë rast
në plan moral), së dyti për t’i dhënë karakter mitik-zgjidhje palimpsestuale, dhe së treti për ta
përforcuar karakterin deheroik që synon teksti me anë të breshkës.
Dranja ofron shumë rikonteksualizim temash, motivesh, situatash, trajtash gjuhësore
e stilistike, duke shënuar kështu një komunikim të llojit të veçantë me krejt një folklor e
traditë shqiptare, që mban si nënshtresën kryesore, pa lejuar mundësi ndjekie linjash
komunikimi mes një numri të caktuar dy a më shumë tekstesh.
Dranja është një rrjetë komunikuese në shumë forma, jo veç me folklorin e traditën
shqiptare, të cilën lidhje e dëshmon në mënyrë metatekstuale, sidomos në pjesën e tretë,
Fryma e ngujueme në asht, por edhe me mitologji të hershme pagane shqiptare e evropiane,
edhe me kulturën e shkruar shqiptare e përtej saj.
Camaj është nga ata studiues, i cili e sheh komunikimin e tekstit edhe me jetën e
kujtimet, jo vetëm me librat a krijimet letrare, prandaj edhe përkatësia zoologjike e breshkës,
si kombinim llojesh krijon nënshtresë, e në fund të fundit edhe vetë jeta e autorit, i cili nuk
dëshiron të harrojë, por ta përjetësojë atë në letërsi, në art.
Camaj e sheh të rëndësishme lidhjen e artit me burimet e jetës. Ai që e arrin këtë,
sipas tij, ka gjetur fillin e të krijuarit, esencën e shkrimit, prandaj Dranja është alteregoja e
krijuesit, korrespondentja, simboli i vendlinjdes, i kulturës, i traditës, i jetës së thjeshtë, i
jetës deheroike e i letërsisë deheroike, i magësive, i dashurisë, i artit dhe i letërsisë.
Si përfundim, vepra Dranja –madrigale për frymorin e papërsosun, është
vepër letrare e rëndësishme për letërsinë shqipe. Ajo relativizon praninë e zhanreve brenda
saj dhe krijohet mbi poetikën e palimpsestit, prosede i njohur që në zanafillë të letërsisë, e që
kohëve të fundit gjeti vend në tekstet moderne e postmoderne.
~ 223 ~
Recensentë:
Prof. Dr. Agim Vinca
Prof. Dr. Liman Matoshi