Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Kjo është një anë e monedhës “trajtë”, e cila ekziston për të njohur pjesën e
brendshme-esencialen, që Camaj me një term matematikor e emëron “teoremë”. Kemi prapë
edhe një dysi tjetër këtu. Tamam palimpsest, ku pjesa e emërme e mbulon të brendshmen, e
kjo e brendshmja është kryesorja, sepse shënon kujtesën, atë që mbetet, frymën do të thoshte
Camaj.
Merret vesh që ky tekst është një sprovë për përsosjen e mjeshtërisë së krijuesit (pa
harruar funksionin e Camajt prej gjuhëtari) në fushë të gjuhës, që duket se është një ndër
preokupimet kryesore të këtij krijuesi, por edhe një ndër arritjet kryesore. E kjo arritje e tij
lidhet pashkëputshëm me Dranjen.
Me randësi për autorin ashtë fjala e bukur poetike, sidomos në librin Dranja, ku
bahen përpjekje që gjuha t’i përshtatet çdo situate.
Ky për Camajn është qëllimi i qëllimeve në nismë të shkrimit, si dhe rezultati i
rezultateve: kryevlera pasi e ka shkruar.
Ana arkitekstuale plotësohet me komunikimin e zhanreve në Dranja: madrigal e
prozë poetike, të cilat gërshetohen plotësisht, ashtu siç gërshetohen shtresat në palimpsest, e
shkojnë në favor të formës së zgjedhur të bashkimit të çifteve të vecanta: prozë e poezi, gruabreshkë,
breshkë-gjarpër etj.
Përderisa Paratekstualiteti e Arkritekstualiteti aplikohen tërësisht, e në këtë kontekst
edhe mund të identifikohen tërësisht te kjo vepër, nuk është njësoj për tri llojet e tjera.
Intertekstualiteti, i cili si lloj kërkon komunikim tekstesh të caktuara, shfaqet vetëm në
madrigalin Në mitologjinë popullore, ku dëshmohet lidhja me mitin shqiptar për krijimin e
breshkës dhe përrallën për Pulën e dreqit, ku, në këtë rast, Dranja është Teksti, e miti e
përralla Intertekstet. Mënyra e përdorimit të tyre është rimarrje në nivel rrëfyes edhe njëherë
për të përforcuar rrënjët e Dranjes, duke i shtuar asaj një nënshtresë simbolike të shprehësisë.
Kur lexohen madrigalet e librit Dranja, me kujdes, duke identifikuar të gjitha
elementet ndërtuese të tyre, e ne i shtrojmë vetes detyrën e të hulumtuarit të shtresave
intertekstuale, në të gjitha nivelet, shohim se ky libër ka shumë material për të na dhënë.
Dranja është sintezë e shumë karaktersitikave, të cilat rrjedhin nga burime te
ndryshme. Në të shumtën e rasteve e kemi të vështirë të flasim për burime e referenca të
sakta, por e kemi shumë të lehtë të konkludojmë se elemente të njohura, të
rikontesktualizuara identifikojmë gjithandej. Po ashtu, pa ndonjë hezitim mund të vijmë në
përfundim, se Camaj te Dranja, ka qenë shumë i vetëdijshëm për rimarrjet, ashtu sikurse ka
qenë i vetëdijshëm për mënyrën dhe qëllimin e riparaqtijes së tyre në një tekst të ri. Këtë e ka
bërë gjatë gjithë kohës dhe me sukses.
Komunikimin më të dukshëm dhe më të gjerë Dranja e mban me oralitetin shqiptar,
me kulturën e artin shqiptar, madje jo vetëm me letërsinë, por i zgjeron raportet edhe me
fusha të ndryshme.
Pra, nënshtresa kryesore që i rri “poshtë” tekstit të ri, të cilën shtresa e re e ruan si
kujtesë, është letërsia popullore dhe kultura shqiptare në përgjithësi. Ato marrin pjesë te ky
libër në forma të ndryshme dhe shtriheh e shpërndahen nëpër elemente të ndryshme të
ndërtimit të pjesëve.
Pas dy madrigaleve të para: Si doli emni prej gurit dhe Skotë me troje të veta,
radhitet madrigali Në mitologjinë popullore, ku hapet një faqe komunikimi me mitologjinë
shqiptare, për të mbushur një pjesë të rëndësishme të figurës së breshkës-Dranje. Duke iu
bashkangjitur kjo pjesë, në njëfarë mënyre, breshka-Dranje i fut rrënjët më thellë. Na ngjan
~ 222 ~