Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
letrar dhe trajtën e librit, që lidhet ngushtë, njëjtëzohet me figuracionin, me palimpsestin.
Madrigali, vjen i përgjysmuar në këtë libër. Merr pjesë përgjysmë dhe lexohet
përgjysmë si arkitekst-kujtesë zhanrore, duke fituar një mbulojë tjetër, që autori nuk e sheh
të arsyeshme ta deklarojë në këtë paratekst-prozën poetike.
Thyerja është goxha e madhe, prej vargut forma rrafshohet, zgjerohet në fjali të
gjata, duke i ikur saktësisë poetike të formës. Kjo ndodh krejt për një qëllim: për të shënuar
risi, për t’iu kundërvënë trajtave tjera letrare, përdorë deri sot në gjuhën shqipe, siç shprehet
vetë Camaj. Ky përcaktimi i fundit i qëllimit me destinim letërsinë në gjuhën shqipe, e
lokalizon terrenin, duke e përcaktuar kërkimin e veçantisë brenda territorit të kërkuar, jo më
larg.
Del se në këtë rast kemi një rrjet kombinimesh. Kombinim formash së pari: poezi e
prozë (format eternele të letërsisë) e së dyti llojesh: madrigal e prozë poetike.
Madrigali, pra është nënshtresë e prozës poetike, karakteristikat e të dy llojeve, të
cilat mund të shihen e të ndihen gjatë leximit, shumë të ndërlidhura, por kurrë të diferencuara
tamam.
E bashkimi i tyre arrihet përmes një gjetjeje shumë interesante, e cila, në njëfarë
mënyre shënon kthesë në historinë e letërsisë shqipe: përmes breshkës, “frymorit të
papërsosun”, që fut frymën deheroike në letërsinë shqipe, në një letërsi të mbushur plot me
heronj, heroizma e heroizim.
Pse breshka?
Në lexim e sipër, mundësisht të ngadalshëm, do pasë parasysh se trajta e jashtme,
historia e një breshke dhe e rrashtës së saj (don me thanë pjesa aksiomatike), do lidhë me
nënkuptime simbolike; me fjalë tjera, me zbërthimin e përmbajtjes së mbrendshme apo të
teoremës. Me randësi për autorin ashtë fjala e bukur poetike, sidomos në librin Dranja, ku
bahen përpjekje që gjuha t’i përshtatet çdo situate.
Ky paragraf synon dhe arrin disa funksione: së pari, duke qenë i vetëdijshëm krijuesi
me veçantinë e krijimit që ka shkruar, ia ka frikën lexuesit, prandaj edhe i drejtohet, me një
mirësjellje të shtuar: “mundësisht” thotë, duke kërkuar prej tij që t’i përmbahet leximit të
ngadalshëm. Kjo këshillë, e cila jepet më shumë si sugjerim, për të qenë/për të tingëlluar sa
më e zbutur të ngjall që në start ndjenjën e enigmës, të së veçantës: pse u dashka të lexohet
ky libër ngadalë. Kjo njëkohësisht rrit kurreshtjen e lexuesit. Së dyti, autori vetë i përcakton
dy trajta të krijimit së tij: trajta e jashtme dhe e brendshme, të cilat nuk kanë lidhje me
zhanrin tash, por me objektin poetik: breshkën. Duhet ta themi, se është breshka: gjysmë
sisorë, gjysmë gjitarë, ose ndryshe: gjysmë grua, gjysmë breshkë që ka lidhje patjetër me
formën: gjysmë poezi gjysmë prozë, ose gjysmë madrigal, gjysmë prozë poetike. Ky është
kombinimi i madh dysor, që krijon lidhje çiftore në shumë anë, lidhje të pazakonshme, por
që kanë efekt të shtuar në libër.
Trajtë të jashtme quan historinë e breshkës dhe të rrashtës së saj. Ta nxit kureshtjen
fjala histori, e cila në parim nuk i shkon aspak këtij tip teksti, i cili, si formë shkrimi është
krejt ndryshe nga shkrimet me bazë historike, argumentuese, po ashtu nuk ka as ndonjë fabul
strikte. Megjithatë, si të gjitha elementet, te ky tekst edhe fjala “histori” kuptohet figurshëm,
jo në plan të parë. Është histori e llojit të veçantë, madje, jo vetëm e breshkës, por edhe e
rrashtës së saj. Do të thotë rrashta dhe pjesa mishtore hyjnë në bashkëveprim për të realizuar
atë që Camaj e quan pjesë “aksiomatike”, e cila si e tillë realizon jo simbolin, por
simbolikën.
Lexuesi (që duhet jetë lexues model), te libri, duhet të lexojë dy trajta sipas Camajt.
~ 221 ~