Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Mr. Zahrie KAPLLANAJ: PALIMPSESTI NË VEPRËN DRANJA TË MARTIN
CAMAJT
Punimi Palimpsesti dhe Dranja e Martin Camajt, gërsheton në vete dy
problematika: palimpsestin si dukuri teorike, si pikë shikimi, dhe veprën Dranja, madrigal
për frymorin e papërsosun.
Palimpsesti e ka zanafillën në shkrimet një mbi një, në tekstet e para të shkruara në
lëkura kafshësh e pergamena. Mënyra e shkrimit bëhet shkak që të rikontekstualizohet ky
term, tash për të shenjuar një mënyrë leximi dhe një poetikë krijimi. Atë mënyrë leximi, e
cila merret me komunikimin mes teksteve, me komunikimin mes kulturave, me
rikontekstualizimin e elementeve, formave të vjetra , në tekste të reja.
Komunikimi i veprave, mes përbërësish të ndryshëm është i përhershëm dhe i
shumëllojshëm. Teoricienët e pranojnë relativitetin ndërkomunikues. Disa tekste kanë
përqindje më të madhe rimarrjesh, sesa të tjerat.
Komunikimi në mes teksteve është dukuri shumë e vjetër, madje që prej se ekziston
letërsia, por dukuria e emërtimit me emrin palimpsest është e vonë. Teoritë formaliste dhe
strukturaliste, ofrojnë zanafillën e afrimit drejt palimpsestit, por edhe lindjen dhe
fuksionimin e tij. Ekziston një lidhje e largët që teoria palimpsestuale ka me konceptet
gjuhësore të Sosyrit. Kurse, brenda fenomenit, së pari, duke trajtuar parimin dialogjik mes
teksteve, e sidomos brenda një teksti, hyn Bahtini. Praninë e padiskutueshme të
inertekstualitetit në secilin tekst, e shpall Kristeva, e cila dëshmon se s’ka tekst pa intertekst,
lidhjen palimpsestuale me atë postmoderne e dëshmon Linda Haçion, deri të studimi i
shkrirë për palimpsestet nga francezi Zherar Zhenet. Zheneti njeh pesë lloje të lidhjeve
ndërtekstuale: Intertekstualitetin, Paratekstualitetin, Metatekstualitetin, Arkitekstualitetin dhe
Hipertekstualitetin. Zheneti pranon, po ashtu, relativitetin e masës së komunikimit mes
teksteve që mund të jetë më e madhe ose më e vogël. Po ashtu e pranon edhe komunikimin
mes diskurseve, motiveve, metrikës, stilit etj.
Janë tekstet vetë që dëshmojnë palimpsestualitetin e tyre, ndërlidhjen e tyre me të
tjerat. Ishte Meshari i Xhon Buzukut, me nivelin e tij të lartë krijues, që e shtyri Camajn,
gjuhëtar e krijues, të besonte se para tij kishte pasur tekste të tjera në gjuhën shqipe. Prandaj
edhe u vu në kërkim të tyre.
Martin Camaj mahnitet me zbulimin e palimpsesteve. Aty mëson se teksti i ri e ruan
te vjetrin si hije, si frymë. I vjetri frymon me të riun, i riu e ka bazament të vjetrin. Si të tillë
funksionojnë bashkë. Ҫëmton palimpsestualitetin dhe është i bindur se palimpsesti i letërsisë
shqipe e ka nënshtrat, kë tjetër veç letërsisë popullore, veç mendësisë shqiptare. Pastaj trajtoi
teorinë e ndërlidhjes së letërsisë me jetën. Jo gjithë jeta është burim poezie (titulli i
parathënies së vëllimit të tij të fundit Palimpsest), ku dëshmon se kujtesa jetësore hyn në
secilin art, duke dëshmuar se ai është ndër ata krijues që nuk i gjuan kujtimet, por do të
mbajë mend. Kjo dëshmi tregon se Camaj, palimpsestin e konsideron si lidhje, jo veç mes
teksteve, por edhe përtej tyre, me vetë jetën.
~ 219 ~