Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
historian. Pavarësisht kësaj, të gjithë marrin argumente historike ose, më saktë, argumentojnë
me të dhëna historike. Kaq do të mjaftonte t’i klasifikonim ese sociologjike apo historikosociologjike.
Por, si e cekëm edhe më sipër, në shumë prej tyre kemi të gërshetuar esenë
shkencore, esenë sociale, esenë filozofike etj. Aty mbizotëron teksti argumentues, por nuk
mungon teksti poetik sepse, me ndonjë përjashtim të rrallë (Sami Frashri), autorët kanë
kultivuar krahas eseistikës edhe poezinë ose anasjelltas.
Por përkujdesja e tyre e përbashkët më e dukshmja është vëmendja për gjuhën e shkruar
shqipe. Pavarësisht se deri vonë pas Luftës së Dytë Botërore gjuha shqipe nuk u kodifikua në
tekste universitare a rregulla drejtshkrimore të konsoliduara, në eseistikë, më tepër se në të
gjitha gjinitë e tjera letrare, bëhen përpjekje për një gjuhë të saktë dhe të qartë, gjë që do të
thoshim se aty ka nismat e veta gjuha letrare kombëtare. Në pjesën më të madhe, autorët që
përmendëm më sipër kanë hartuar alfabete ose kanë marrë pjesë në diskurset për alfabetin e
gjuhës shqipe (P. Vasa, S. Frashëri, Gj. Fishta, F. Konica), kanë hartuar gramatika të gjuhës
shqipe (P. Vasa, S. Frashëri, E. Çabej) ) apo kanë ndikuar në gjuhën shqipe me një autoritet
të fuqishëm individual (veçanërisht: Gj. Fishta, F. Konica, F. Noli, dhe I. Kadareja) apo kanë
kontribuar në mënyrë të posaçme në terminologjinë shkencore (Samiu – në përgjithësi,
Merxhani - në sociologji, Konica, Rugova - në kritikë letrare, Noli - në histori e muzikë,
Çabej – në gjuhësi) etj.
Të gjithë kanë mbrojtur çështjen kombëtare në rrethana të ndryshme kohore, por, çfarë është
më e rëndësishmja, të gjithë, duke filluar nga Pashko Vasa kanë ngjallur reagime brenda e
jashtë vendit: Gj. Fishta, F. Konica dhe B. Merxhani për një gjysmë shekulli u shpallen të
papranueshëm, së bashku me shumë emra të tjerë eseistësh që edhe u dënuan fizikisht, si
Anton Arapi, Lazer Shantoja, Tajar Zavalani, Mit’hat Frashri, Mustafa Kruja, Krist Maloki e
sa e sa të tjerë. Sot eseistika shqiptare po afirmon emra të ri, shumë prej të cilëve edhe
sociologë të vërtetë.
Recensentë :
1. Dr. Lekë Sokoli, Universiteti “Marin Barleti”, Tiranë
2. Prof.dr. Tefë Topalli, Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”
~ 218 ~