Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
të Ibrahim Rugovës. “Vepra e Bogdanit” (1982) dhe cikli i eseve, krahas kompetencës
shkencore që ngërthejnë në vetvete, kanë edhe një frymë të përgjithshme, e cila të fokuson te
dimensioni kulturor i shqiptarizmës. Por jo vetëm kaq. Shembulli i orientimit perëndimor i
Rugovës merr nismë nga një tekst thellësisht religjioz i një prelati të lartë të Kishës Katolike
Shqiptare me veprimtari të shquar patriotike në Shkodër, Tivar, Shkup, Prishtinë e Prizren,
dhe ndriçohet me atë tolerancë që na rikthen maksimën e Pashko Vasës “Feja e shqiptarit
është shqiptaria”. Sa për ta theksuar një reagim tjetër në lidhje me kohën kur u publikua:
vepra e Rugovës u ribotua në Tiranë vetëm në fillim të viteve ’90, ndërsa edhe sot e kësaj
dite provokon kundërshti të heshtura. Ajo shpesh herë anashkalohet si referencë apo edhe
gjykohet me paramendim për vlerat e saj në raport me kohën kur u shkrua dhe sot.
Ismail Kadareja është një tjetër personalitet i letrave shqipe që trajtoi gjerësisht dhe me
sukses esenë, sado që shumë vonë ai i cilësoi ato ese. Përmbledhjen e parë me ese “Linja të
largëta”(1970) e quajti shënime udhëtime, pastaj “Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe”, që
u botua një herë si parathënie
e më pas si libër më vete, e quajti, trajtesë etj. e deri te esetë më të fundit që i quajti sprovë
(“Identitet evropian i shqiptarëve” (2006, 62 f.) dhe sprovë letrare “Mosmarrëveshje
mbi raportet e Shqipërisë me vetveten” (2010). Janë pikërisht këta dy të fundit, që morëm
për të përvijuar atë devizë të eseistikes shqiptare që lidhet me Shqipërinë e shqiptarët. Dhe
është eseja e Kadaresë për identitetin evropian të shqiptarëve, e cila, pikërisht për këtë arsye
ngjalli një polemikë të gjatë në median dhe botimet e kohës në Shqipëri, Kosovë dhe
diasporë, që na dëshmon se këndvështrimi sociologjik i “Shqiptarizmës” është edhe sot e
kësaj dite objekti më relevant i eseistikës shqiptare.
3. Përfundime
I rreshtova esetë e mësipërme, sepse qysh në titull kanë diçka të përbashkët që përvijohet
nga Pashko Vasa deri te Ismail Kadareja. Kjo e përbashkët është çështja e shoqërisë
shqiptare në kohë të ndryshme: kur kishte shqiptarë, por nuk kishte Shqipëri (Pashko Vasa),
kur Shqipëria ishte një ëndërr dhe shteti shqiptar nuk ekzistonte as si projekt (Sami Frashri),
kur bëhej Shqipëria, por nuk kishte ende kufijtë e saj (Gjergj Fishta), kur sajohet më në fund
një shtet shqiptar dhe shndërrohet në monarki anadollake (Faik Konica), kur hiret e mbretit
nuk i mbulon dot kaosi i mentaliteteve (Branko Merxhani), kur shqiptarët mbeten në kërkim
të gjenezës së tyre (Eqrem Çabej), kur rikërkohet modeli i Heroit Kombëtar si shpëtim (Fan
Noli), kur ideologjia e vetme sunduese shpërfill vlerat kulturore (Ibrahim Rugova), kur shteti
pretendohet si kombi, por kombit shqiptar i mungon identiteti mes shtetesh e kombesh të
familjes së vet (Ismail Kadare).
Në kontekstin e arsyetimit tonë të gjitha këto nuk janë studime të mirëfillta historikeshkencore.
Madje, duke përjashtuar Fan S. Nolit, asnjëri prej autorëve nuk ka qenë mirëfilli
~ 217 ~