Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Eqrem Çabej është një autor tjetër serioz, që në fund të viteve ’30, pra dhjetë vjet më pas se
Konica, boton esenë e tij të famshme “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes” 255 (1938-
39). Më vonë ky autor do të argumentojë me studimet e veta gjuhësore vazhdimësinë iliroshqiptare,
duke provuar shkencërisht atë tezë që në eseistikën shqiptare esencialisht ishte
shtruar për zgjidhje qysh nga Pashko Vasa.
Në vazhdën e kësaj fryme duhet parë edhe Fan Noli me “Gjergj Kastrioti Skënderbeu,
kryezot i Arbërisë (1405-1468)”, botuar në Boston 1950. E konsiderojmë ese këtë vepër për
dy arsye. E para, sepse Noli nuk përktheu në gjuhën shqipe (dhe për shqiptarët) tekstin e vet
të doktoraturës (botuar në anglisht, 1947), por përvijoi, si shprehet në parathënie, tekstin e
“Historisë së Skënderbeut” botuar po prej tij më 1921 256 , që tashmë është klasifikuar si
histori e letrarizuar ose sprovë letrare, pra ese; dhe, e dyta, sepse kjo vepër udhëhoqi
mendimin intelektual shqiptar për më tepër se një gjysmë shekulli, duke e kthyer
Skënderbeun në një figurë kombëtare institucionale dhe pikë reference për shtetin ideologjik
shqiptar të Pasluftës së Dytë Botërore. Noli e kishte parashikuar këtë qëllim, d.m.th., që e
kaluara e lavdishme t’i shërbejë kohëve moderne 257 , por jo deri në ekstrem, si u përdor gjatë
periudhë së monizmit, për të justifikuar diktaturën ideologjike. Ndoshta, nga ky
keqpërdorim, ka edhe sot e kësaj dite diskurse pa fund, disa prej të cilëve duke përgojuar
mbarë e prapësht Skënderbeun dhe epokën e tij.
Një vepër tjetër, që, duke u trajtuar si ese e gjatë, fiton shumë më tepër se në të gjitha
përqasjet e mundshme, është “Vepra e Bogdanit” (Prishtinë, 1982 dhe Tiranë, 1991) e
Ibrahim Rugovës (1955-2005), e cila u parapri dhe u shoqërua nga cikli i eseve për
Bogdanin: “Një kryevepër e letërsisë shqiptare ose Çeta e profetëve – e Pjetër Bogadnit 258
“Qiriri i ndezur para tre shekujsh” 259 dhe “Historia shqiptare në veprën e Pjetër Bogdanit” 260
255
Në fakt me këtë titull ka dalë si libër më vete në vitin 1994, ndërsa, kur u botua së pari në
revistën “Hylli i Dritës” në Shkodër, “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindje” është nëntitull i
studimit “Për gjenezën e literatyrës shqipe”.
256
Varianti i parë “Historia e Skënderbeut (Gjergj Kastriotit), Mbretit të Shqipërisë, 1412-1468”,
Boston, 1921; i dyti “Historia e Skënderbeut, Kryezotit të Arbërisë (1405-1468)”, Boston,
Massachusetts, 1950) dhe, i tretë, një studim shkencor në anglisht: “George Castrioti Scanderbeg
(1405-1468)” by Bishop Fan Stylian Noli, PhD, International Universities Press, New York, 1947), që
është teza e tij e doktoraturës.
257
Shih kushtimin e veprës ... kryetrimave që çliruan atdheun. Fan.S.Noli, Vepra 4, f.485.
258
Fjala, Prishtinë, 1981, nr.3, f.1,7,8.
259
Zëri i rinisë, Prishtinë, 21 dhjetor 1985, nr 1135, fq,22-23.
260
Jeta e Re, Prishtinë, 1989, nr.9, fq.1249. (“diçka si ese,- e quan Rugova këtë shkrim,- sepse i
falet pak a shumë mendimit të ngjyrosur me ndjenjë” (Ibrahim Rugova, “Kode të shkrimit letrar”,
mblodhi Munish Hyseni, Shtëpia Botuese “Faik Konica, Prishtinë, 2009, f.32).
~ 216 ~