Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
sociologjik: shqiptarizmën 251 , që do të mbizotërojë eseistikën shqiptare si tipar esencial
deri në ditë e sotme.
Dhjetë-njëmbëdhjetë vjet më vonë, Gjergj Fishta boton në Shkodër broshurën
“Shqiptarët dhe të drejtat e tyne” (1921), ku shtron problemin e kufijve kulturor të
shqiptarëve: “Prandaj, - shkruan Fishta,- s'ka si mohohet se të gjithë ata që flasin shqip
janë të kombësisë shqiptare; dhe se për këtë arsye shteti shqiptar do të shtrihet
gjeografikisht deri ku përfshin gjuha shqipe". Në artikullin e tij, “Gjergj Fishta sociolog?”,
Lekë Sokoli shkruan “se Fishta ka arsye të cilësohet edhe si një ndër pararendësit e
sociologjisë shqiptare, në mos sociolog”. 252
Në vitet ’20-’30 një sociolog i mirëfilltë si Branko Merxhani pretendon të krijojë
atë mendësi të munguar shqiptare, të cilën ai e quan Neoshqiptarizëm (shqiptarizma –
tradicionalja - që do rinovuar: neo, e reja) duke botuar një sërë esesh në shtypin e kohës,
fillimisht në gazetën “Demokratia” të Gjirokastrës e më pas në revistat prestigjioze,
“Përpjekja Shqiptare” dhe “Neoshqiptarizma”, themeluar prej tij. Ai promovon esenë
sociale dhe filozofike, duke cituar autorë evropianë, të traditës dhe bashkëkohorë, në
kontekstin e nevojave imediate për emancipimin e mendimit intelektual shqiptar. Prof.
Hamid Beqja shkruan:
Në frymën e kësaj neoshqiptarizme dhe të kërkesave të saj (Branko Merxhani)
merret me analizën e lëmijeve të ndryshme të jetës shoqërore, para së gjithash
social-ekonomike. Polemizon me tezat marksiste, të materializmit historik. Kritikon
përparësinë që ato i japin faktorit ekonomik. E argumenton pikëpamjen e vet
historikisht e aktualisht (në shembullin e Rusisë bolshevike). Bolshevizmin e quan
të papërshtatshëm për Shqipërinë. Këtej edhe shkrimi i tij sugjestiv “Pse nuk jam
marksist?”. Padyshim shkak për ftohjen e marrëdhënieve të tija me qarqet “e
majta” të kohës 253 .
Po në këto vite, me një ton ironik Faik Konica boton esenë e tij të famshme “Shqipëria si
m’u duk” (1929). Konica përvijon vërejtjet realiste të Pashko Vasës, duke kapërcyer
“patriotizmin romantik” të Sami Frashrit dhe, deri diku, duke iu shmangur këndvështrimit
kritik të Gjergj Fishtës ndaj Evropës: apelon për një shtet të vërtetë shqiptar, sipas modelit
evropianoperëndimor, ndryshe edhe prej “neoshqiptarizmës” së Merxhanit. 254
251 Madje në Stamboll është formuar “Shoqëria e të shtypurit me shkronja shqip”, e cila ka dalë me
abetaren e vet, me një program kulturor dhe me të përkohshmet “Drita” e “Dituria”.
252 Lekë Sokoli: “Fishta ka trajtuar një problematikë e cila është, gjithsesi, në fokus të sociologjisë
bashkëkohore: të sociologjisë religjioze, të kulturës, artit e komunikimit, të moralit e të edukimit, të
sociologjisë së familjes (kompleksi i marrëdhënieve familjare, martesa, familja, divorci etj.). Pra
mund të pohojmë se ai ka vendosur një gur themeli në godinën sociologjike shqiptare.”
(www.dardania.de/vb/upload/shoëthread.php?t=17710 (29 tetor 2011).
253 Branko Merxhani, Tirana Observer. 30 maj, 2007, f. 11
254 Kujtojmë këtu se Faik Konica e boton esenë e parë në turqisht “Shqipëria dhe turqit”(1895) dhe
më 1896-7 nxjerr gazetën “Albania” ku boton thuajse në çdo numër esetë e veta kryesisht në gjuhën
shqipe dhe krijimtarinë e vet letrare po në shqip.
~ 215 ~