Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
kombinohen faktorët e jashtëm të ekzistencës njerëzore me ata të brendshmit, është një
shkrirje mes realitetit shkencor fizik dhe realitetit njerëzor psikologjik. Përfshihen aspekte të
ekzistencës njerëzore siç janë p.sh. mendimet, emocionet dhe imagjinata. Përmes këtyre
përdorimeve, autori mund të jetë më i përpiktë për të dhënë secilën shkallë të realitetit
njerëzor. Ndoshta mund të jetë e vështirë të dallohen këto tekste nga realizmi fiksional
konvencional, sepse siç shihet intrigat, personazhet dhe tregimtari i fiksionit konvencional
nuk janë me të vërtetë reale. Megjithatë, këto tregime tentojnë ta trajtojnë realitetin si
krejtësisht fluid dhe kanë personazhe që e pranojnë këtë si normale.
Këto tekste janë të karakterizuara nga dy konflikte, por të para nga perspektiva
koherente autonome: e para është e bazuar nën një shikim racional të realitetit, tjetra është e
bazuar nën pranimin e të jashtëzakonshmes si pjesë e botës së përditshmërisë. Prandaj
koncepti thelbësor i tyre në letërsi është këmbëngulja në bashkekzistencën midis fantastikes
dhe reales. Por natyrisht që natyra reale e tekstit, përkundër përdorimit të fantastikes, duhet
të shihet si imitim. Tregimet e lartpërmendura janë tekste autoriale dhe origjinale. Ato janë
krijuar nga pena e autorit, ashtu siç janë zgjedhur nga autori temat, motivet, personazhet e
situatat.
Kuteli i risjell në mënyrën e tij krejt origjinale një sërë tekstesh e këngësh popullore
që kanë qarkulluar në trevat shqiptare, por nga ana tjetër paraqitet edhe trajtimi sa më i saktë
i mendësisë që ekziston akoma në disa zona, përveç realitetit, pasqyrohet nga mendësia dhe
bota fantastike e malësorëve edhe irealiteti që jeton brenda ndërgjegjes së këtyre njerëzve,
sepse mendësia e kësaj bote, në fund të fundit, nuk konsiston vetëm në realitetin e saj, por po
aq ngushtë ajo është e lidhur edhe me irealitetin e saj. Kjo duket paradoksale, por irealiteti që
konsiston në ato treva është një gjë aq reale, sa mund të ngatërrohet lehtë me atë që
nënkuptohet me fjalën realitet. Ajo çfarë përcjellin këto tekste është se realiteti nuk
ezaurohet me dukuritë e jashtme, por ai ekziston në ndërgjegjen e njerëzve dhe në
transmetimin e këtij realiteti nga ata vetë.
Në tregimet e Kutelit nuk jepet koha kur ndodhin ngjarjet. Kjo e çliron lexuesin nga
konvencat e përcaktimit kohor, duke i dhënë atij mundësi që këto ngjarje t’i përshtatë në
secilën kohë që parapëlqen, sipas parafytyrimit që ai krijon. Të lexuara nga perspektiva e
sotme, përsëri shumica e lexuesve, që njohin traditat, kulturën dhe botën shpirtërore
shqiptare, do të arrinin të kuptonin natyrën e teksteve. Kjo ndodh sepse akoma në zonat e
thella të malësisë vazhdon të ekzistojë e njëjta filozofi jete, i njëjti mentalitet, të njëjtat
këndvështrime, veçse tani disa pjesë të tyre janë bartur copa - copa edhe në terrene të tjera së
bashku me familjet malësore që janë bartur nëpër fshatrat fushore e në qytete. P. sh. shumë
amvisa nuk i shkundin natën mbulesat e tavolinave, për shkak se thërrimet e bukës mund t’u
bien mbi kokë orëve, të cilat si pasojë mund të lëshojnë ndonjë mallkim. Ka njerëz që edhe
sot e kësaj dite nuk i thërrasin në emër orët e zanat, por kur bie fjala për to i emërojnë me
epitetin të mirat, nga frika e respekti supersticioz që ushqejmë për to etj. Por edhe kur
mbeturinat e fundit të këtij realiteti subjektiv të zhduken nën presionin e civilizimit, e në
fund të ngelin veç tekstet që i kujtojnë, përsëri këto të fundit nuk do të transmetojnë vetëm
një letërsi të bukur narrative, por do të përfaqësojnë flakën që është djegur në shpirtin e
shqiptarit, realitetin që veç ai ka mundur ta shohë e ta prekë.
Recensentë:
Prof.Dr. Nuhi Rexhepi, profesor në Universitetin e Prishtinës – Fakulteti i Filologjisë.
Prof.Dr. Sali Bashota, profesor në Universitetin e Prishtinës – Fakulteti i Filologjisë.
~ 196 ~