Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
të vërtetë riorganizimin e tillë të ndërsjellë”. 225 Në këtë mënyrë shtrohet teoria i intertekstit
prej Bahtinit. Interteksti si term është përdorur për herë të parë nga Julia Kristeva. Interteksti
ose ndërtekstshmëria ka të bëjë me praninë e një ose më shumë teksteve në një tekst tjetër.
Kjo prani mund të nënkuptohet si rimarrje e një teksti dhe vendosja e tij në një tekst të ri,
rimarrja e ideve, temave, motiveve, stilit, por të tilla konsiderohen edhe përmendjet,
aluzionet, ndikimet, përputhshmëritë, huazimet, imitimi etj., pra intertekstuale quhet çdo
lidhje midis dy teksteve, e cila në një mënyrë apo në një tjetër përçon referenca të
çfarëdollojshme nga një apo më shumë tekste tek tjetri. Lidhjet referenciale të tekstit të parë
me të dytin e kështu më radhë, kur ato janë të qëllimshme, përdoren për të arritur një synim
të caktuar të autorit, i cili i rifunksionalizon këto gjetje në tekstin e ri, por në shumë raste
ndodh që intertekstualiteti të aplikohet në mënyrë të pavetëdijshme nga autori dhe kjo të
zbulohet nga lexuesi apo kritiku/analisti i veprës “Duke pohuar se interteksti është para së
gjithash një pasojë leximi, duket sikur i lëmë dorë të lirë lexuesit: jo vetëm që i takon atij të
pikasë dhe të njohë intertekstin, por dhe aftësia dhe kujtesa e tij bëhen kritere të vetme të
cilat lejojnë për të pohuar praninë e tij. Pra është intertekstuale çdo gjurmë që unë e shquaj si
të tillë, qoftë kjo një citim i hapur apo një vegim i turbullt”. 226 Në fund të fundit siç kanë
rënë dakord shumica e teoricienëve, nuk ka tekst pa intertekst.
Në rastin e Kutelit shihet se interteksti në prozat e tij është i vetëdijshëm. Tekstet e
këngëve popullore zgjidhen që të jenë hipotekste të teksteve të reja të shkruara nga autori.
Por hipertekstet megjithëse ruajnë shumë veçori e karakteristika të teksteve mbi të cilat janë
ndërtuar, të hipoteksteve, nuk ndjekin domosdoshmërisht në mënyrë besnike çdo të dhënë që
ato paraqesin. Autori ndjek parimin e tij krijues, zhvillon procesin e tij të shkrimit, duke i
dhënë liri vetes që bashkë me ritregimin të krijojë. Këtë e shpreh në mënyra të ndryshme,
duke filluar që me paraqitjen në prozë të kësaj krijimtarie, zgjedhjen dhe funksionalizimin e
gjuhës, ligjërimit e mjeteve artistiko-letrare që i kanë hije këtyre prozave, duke pasur
parasysh statusin e tyre në versionin fillestar, e duke vazhduar me përzgjedhjen e teksteve që
do ritregohen dhe natyrisht, me përzgjedhjen e motiveve që do të trajtohen apo që nuk do të
trajtohen brenda këtyre teksteve, duke shtuar e hequr, e në këtë mënyrë duke fasaduar
tregimet në bazë të kërkesave e qëllimeve që i ka vënë vetvetes.
Mitrush Kuteli, në veprën “Tregime të moçme shqiptare” trajton, me mjeshtëri,
tema që kanë të bëjnë përgjithësisht me realitetin e botës shqiptare e në veçanti asaj të
malësisë. Vetë vendosja në hapësirë e këtyre rrëfimeve të intrigon në vetvete, sepse me anë
të kësaj përzgjedhjeje ai i shenjëzon këto hapësira dhe si të tilla ato izolohen nga pjesa tjetër
sa i përket mënyrës së jetesës, botës së tyre shpirtërore, asaj psikologjike, traditave e
zakoneve, etj. Veprat përmbajnë në vete dy skajshmëri - mitin dhe realitetin, të cilat jo vetëm
që nuk e përjashtojnë njëra - tjetrën, por bashkekzistojnë si të ishin një. Në shumë faqe të
këtij libri është gdhendur një copë nga realiteti i shqiptar, ashtu siç është trajtuar në shumë të
tjera bota e tij kulturore e shpirtërore.
Vlen të shihet me interes për shembull mënyra se si autori e paraqet botën subjektive
të personazheve. Në shumë rrëfime pjesë e personazheve bëhen orët dhe zanat. “Zana, figurë
qendrore e besimeve popullore, zë një vend të veçantë në eposin legjendar mesjetar të
Shqiptarëve, madje merrte pjesë gjallërisht në veprimet e heronjve të këtij eposi. Vend
qendror zë edhe në disa balada mesjetare, në legjenda mitike: atë e ndeshim dendur në gjini
225 Kujtim Shala, Kujtesa e tekstit, Buzuku, Prishtinë 2003, f. 15.
226 Nathalie Piegay‐Gros, Poetika e intertekstualitetit, Parnas, Prishtinë 2011, f. 27.
~ 194 ~