Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Asllan HAMITI1: DIGLOSIA NË MAQEDONI DHE PROBLEMI I PËRDORIMIT
ZYRTAR TË GJUHËS SHQIPE
1 Universiteti i Shkupit
Shqiptarët e Maqedonisë përgjithësisht njohin dhe përdorin varietetin territorial
të shqipes (në familje, në komunikimin joformal ndërmjet tyre, në mjedisin shoqëror, në
komunikim me telefon e internet), shqipen standarde (në shkollë, në komunikimin formal,
në mjetet e informimit publik) si dhe maqedonishten standarde (në jetën publike, në
veprimtarinë shoqërore) si gjuhë zyrtare në gjithë territorin e shtetit.
Për shkak të shumëgjuhësisë (multilinguizmit) shpeshherë ndodhin përzierje
kodesh, situatë në të cilën asnjë gjuhë e përdorur vetëm, nuk do të ishte e mjaftueshme. 219
Për të arritur efektin e duhur, folësit përziejnë dy gjuhët me njëra-tjetrën në një lloj kokteji
gjuhësor – pak fjalë nga shqipja e pak fjalë nga maqedonishtja, pastaj kthehen tek e para me
disa fjalë më shumë (me huazime), me shprehi nyjëtimore të shqipes kur flasin maqedonisht,
sidomos në theksimin e fjalëve; me një morfologji e sintaksë të ndërmjetme (herë sipas
natyrës së shqipes e herë sipas asaj të maqedonishtes).
Dukuria e përzierjes së kodeve hetohet jo vetëm në bisedat e përditshme të masës
së gjerë popullore, por edhe në gjuhën e të arsimuarve, si në ligjërimin e personave publikë,
ashtu edhe në përkthimet dhe interpretimet e shumta që bëhen te ne nga maqedonishtja në
shqip. Përkthimet lëngojnë sidomos në zëvendësimin e formave rasore të shqipes me forma
analitike: parafjalë + emër, meqë maqedonishtja nuk ka lakim emrash.
Sidoqoftë dukuritë e tilla janë me interes e për gjuhët në kontakt dhe ndikimin
ndërgjuhësor e përgjithësisht për sociolinguistikën. Por, në këtë kumtim vëmendjen tonë do
ta përqendrojmë në problemet praktike që janë pasojë e përdorimit të maqedonishtes si gjuhë
zyrtare në gjithë territorin e Maqedonisë, pra si “gjuhë e lartë” dhe të shqipes si “gjuhë e
ulët”.
Si është rregulluar me dispozitat ligjore përdorimi i gjuhëve në Maqedoni?
E drejta e përdorimit të gjuhëve të bashkësive në Republikën e Maqedonisë
rregullohet me Kushtetutë dhe me disa ligje. Pas një debati shumëvjeçar, në qershor të vitit
2008, Kuvendi solli një Ligj të përgjithshëm për përdorimin e gjuhës të cilën e flasin së paku
20% e qytetarëve në Maqedoni dhe në njësitë e pushtetit vendor. Në periudhën prej vitit
1992 deri në vitin 2006 janë sjellë 30 amendamente. 220 Amendamenti më i rëndësishëm ku
rregullohet përdorimi i gjuhëve është amendamenti V dedikuar përdorimit të gjuhëve, i cili
thotë:
“Në tërë territorin e Republikës së Maqedonisë dhe në marrëdhëniet e saja
ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuha maqedonase dhe alfabeti i saj cirilik.
Gjuhë tjetër që flasin së paku 20% e qytetarëve, gjithashtu, është gjuhë zyrtare
me alfabetin e saj. Edhe pse popullatë me mbi 20% në Maqedoni janë vetëm shqiptarët,
219 R. A. Hudson, Sociolinguistika, Kumanovë, 2007, f. 52.
220 Amendamentet paraqesin formën përmes së cilës kryhen ndryshime të caktuara dhe plotësime të
Kushtetutës. Numri më i madh i amendamenteve janë sjellë në vitin 2001 si rezultat i arritjes së
Marrëveshjes kornizë dhe obligimeve që dolën prej saj.
~ 187 ~