Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
konkretisht, pa dashje njeriu vetëm në të dëgjuarit e tyre do t’i selektojë në nivele të
ndryshme arsimore. Këto shtresa dallojnë për nga niveli i përdoruesve të varieteteve të
ndryshme ekzistuese në Kosovë, si dhe variacionit gjuhësor që shfaqet në të folur të
individëve nën ndikimin e faktorëve të tillë shoqërorë e psikologjikë, po që gjithmonë
bazohet niveli i shkollimit të këtyre vernakularëve.
Duke dashur që të shikojmë realitetin e saktë të përdorimit të standardit në Kosovë, kemi
bërë dy lloj anketimesh/pyetësorë me studentë të drejtimit Gjuhë dhe letërsi shqipe të
Fakultetit të Edukimit, në disa qytete të Kosovës.
1. Problemet fonetike dhe fonologjike
Tek njëra nga pjesa e pyetësorit ishte edhe shkrimi i drejtë për ditët e javës. Ku gabim janë
shkruar sidomos dita e hënë, e enjte, e shtunë dhe e diela. Karakteristika e gabimeve në mes
qytetesh ishin këto ditë: ditën e hënë- një përqindje e lartë e gabimeve në të shkruar ishin
qytetet e komunave të Prishtinës, Gjilanit, Gjakovës, e Prizrenit e më pak në Pejë ( është e
shkruar e hëne- me /e/ në fund); dita e enjte është shënuar gabim gati prej të gjitha
komunave, me përjashtime të një përqindjeje shumë të vogël ( është shënuar e enjëte me/ë/
në mes me tinguj të shtuar ose epentezë, ose ejte, e paraqitur si shpërngjashmim ose
disimilim) ; dita e shtunë është shënuar gabim në një përqindje të lartë gati nga të gjithë të
anketuarit e qytetit të Pejës ( e paraqitur me tinguj të shtuar, ose protezë); kurse dita e diel,
është shënuar gabim në një përqindje të lartë nga të anketuarit e qytetit të Gjakovës si: e dille
( kjo është dukuri e cila është marrë nga sllavishtja paragjuhorja /ll/, ku është interesant fakti,
se kjo dukuri gjendet në zonën ku kemi një bilinguizëm modern sllavo-shqiptar), e diellë ( /ë/
e shtuar pa vend) , ose në disa komuna si e djelë. Edhe në të folurën joformale, po edhe në
atë formale e herë- herë në medie, e dëgjojmë shumë të përhapur metatezën apo
vendkëmbimin e vendeve të dy tingujve në fjalë. Të përhapur dhe mjaft karakteristike e kanë
sidomos qytetet: Gjakova dhe Theranda. P.sh. “Frabrikat nuk punojnë më”,
fabrikat>frabrikat –metateza e /r/ (në Gjakovë), si dhe “ E përshëndesmi këtë rast”,
përshëndesim>përshëndesmi – metateza e /i/ ( në Therandë, apo ish Suharekë). Po ashtu,
edhe theksi zë vend me rëndësi në të folurën e arealëve në Kosovë dhe në shqipen standarde.
Në të folmen e dialektit gegë, zanoret e patheksuara jo vetëm që kanë prirje të tkurren , po
shpesh ndodhë që edhe te bien, si. P.sh. përrállë>prrá:ll, shtëpi>shpi, shtëllúngë>shllú:ng,
shembujt tregojnë se mosshqiptimi i [ë]-së fundore është karakteristikë e të folmes së
gegërishtes për dallim nga shqipja standarde. Karakteristikë tjetër e theksit është se në çfarë
pozite bie theksi në fjalët shumërrokëshe. Në gjuhën shqipe i kemi të paraqitura në pozitën
fundore ( ku theksi bie në rrokjen e parë nga fundi i fjalës që ndryshe quhen oksitone, p.sh.
njerí, qirí, babá, etj). Mirëpo, nga shqipja standarde dhe shqipja e folur në Kosovë, ka dallim
në zbatimin e këtyre pozitave të paraqitura në rrokje. P.sh. kur u përmend pozita fundore
oksitone si: njerí- në Kosovë theksohet njéri, qirí -qíri , babá – bába, etj. Pra, janë të
theksuara sipas pozitës parafundore ose paroksitone. Kemi rastin edhe ne gjuhën formale,
onkretisht ne mediat tona në RTK, ku konferencieri i lajmeve në vend se ta shqiptojë fjalën
veriú i Kosovës, ai e thotë vériu i Kosovës, e shumë raste të këtilla me rastin e shqiptimit të
drejtë të tingujve.
Anketimi i radhës kishte pyetjen “A më lehtë e flisni standardin apo e shkruani?”
Nga 150 të anketuarit, pjesa dërrmuese përafro 98% u përgjigjen që më lehtë shkruajnë në
gjuhën standarde, ndërsa një numër i vogël i të anketuarve u përgjigjen, më lehtë e flasin
shqipen standarde.
~ 176 ~