Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Sindorela DOLI – KRYEZIU: SHQIPJA STANDARDE DHE PËRDORIMI I SAJ NË
KOSOVË
Kjo kumtesë do të trajtojë çështjen e raporteve të sotme midis shqipes standarde dhe shqipes
së folur në Kosovë. Këtë vit mbushen plot 40 vjet që nga standardizimi i saj në Kongresin e
Drejtshkrimit, mbajtur në Tiranë, më 1972. Pra motivi për përzgjedhjen e kësaj teme është
gjendja jo e kënaqshme e përdorimit të standardit të shqipes këtu në Kosovë.
Në këtë kumtesë do të hulumtojmë problemet me të cilat janë ballafaquar folësit gegë (si nga
trajta e shkruar ashtu edhe në të folur), posaçërisht në Kosovë, të cilat kanë paraqitur
vështirësi të përvetësimit të standardit, prandaj do t’i paraqesim të gjitha vëzhgimet si
probleme të mundshme që e ngadalësojnë përvetësimin e standardit.
Në zbatimin e normës së standardit të gjuhës shqipe, ka një mori rregullash si drejtshkrimi
dhe drejtshqiptimi që mund të jenë problematike në të folurën dhe më pak në të shkruarën e
shqipes së unisuar në Kosovë.
Drejtshqiptimi duhet të paraqitet si pjesë e kulturës së të folurit, të cilat kanë vlerë edhe
sidomos në të folurën formale që mund të rritet krahas fjalës së shqiptuar drejtë të paraqitura
në shoqëri, në shkolla, medie, konferenca të ndryshme, debate, në paraqitjet skenike sidomos
ne teatro, etj.
Meqë po merremi me problemet që dalin nga shqipja standarde e folur në Kosovë, të cilat
kanë lidhje të ngushtë me kushtet shoqërore të folësve, dihet fakti se në Kosovën e paraluftës
së 1999, kemi pasur regjimin e pushtetit serb. Po ashtu, nëse i kthehemi edhe Luftës së Dytë
botërore pas 1945, në Kosovë ka mbizotëruar analfabetizmi, me një numër mjaft të vogël
shkollash të gjuhës shqipe, ku më shumë rëndësi iu është dhënë gjuhës serbokroatishte në
krahasim me gjuhën amtare shqipe. Gjuha shqipe e ka pasur të kufizuar përdorimin, është
folur brenda familjes, farefisit dhe në ato pak shkolla që kanë qenë. Ndërsa, gjuha serbishte
si gjuhë e prestigjit të asaj kohe, ka ndikuar në leksikun e shqipes së folësve gegë, sidomos
ne sintaksë, morfologji po edhe në fonetikë.
Faktor tjetër është edhe ikja e shqiptarëve jashtë atdheut për arsye politike, të cilët kanë qenë
të izoluar prej shtetit amë. Prandaj, edhe historia e zhvillimit të shqipes standarde është e
lidhur ngushtë nga ndikimi i faktorëve shoqëror të cilët kanë ndikuar dukshëm në shqiptimin
e drejtë të shqipes së unisuar.
Por, pas mbajtjes së Kongresit të Drejtshkrimit 1972, është futur me shumë kombëtarizim
dhe patriotizëm zbatimi në mënyrë të fuqishme ndaj shqipes standarde, gjë që dominon edhe
sot, me përjashtim të grupeve të caktuara që kalojnë në ekstremizëm.
Trajtën e folur në Kosovë, duhet shikuar cilat shtresa shoqërore e kanë të folurën më të
përafërt me gjuhën standarde. Këto shtresa gjuhësore sipas varieteteve të tyre mund të
ndahen tek gjinia, mosha, statusi shoqëror, arsimimi etj. Po t’i vërejmë në medie të ndryshme
kosovare, do të shohim se aty do të nxirren në pah e folura e shtresave të ndryshme, që
~ 175 ~