Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Letërsia e Kadaresë është një evidencë faktesh të hollësishme të historisë së luftës që fillon
me ‘Gjeneralin e ushtrisë së vdekur’ dhe pason nga një univers letrar ku përshkruhet historia
e mardhënieve ruso-shqiptare (‘Dimri i madh”), kinezo-shqiptare (‘Koncert në fund të
dimrit”) dhe histori –pushtet politik (“Kështjella”, “Piramida”, “Përbindëshi”, “Kronikë në
gur”). Paradokset historike dhe politike kushtëzonin izolimin e shqiptarëve nga
Perëndimi.Liria e mendimit mungonte për shkak të diktaturës së egër, dhe shpresa se
shqiptarët do të jetonin qytetërimin evropian ishte mërguar si një mendim në egzil i
autorit.Disa simbole dhe alegori shkrimtari i shpërben me ftohtësi për qëllime artistike
narrative.Kadare e pasqyron historinë në shtrirjen e saj vertikale, si një truall për të ngritur
një problem nga koha e sotme si: ç’natyrë ka pushteti dhe cila është struktura politike e
tij.Kur flet për të kaluarën, shkrimtari mban një qëndrim kritik ndaj saj dhe e sheh si një
risemantizim mitik duke e vlerësuar nga një pikvështrim i drejtë filozofik dhe universal.Kur
flet për bashkëkohësinë, shkrimtari e përshkruan utopike, të zymtë, të tjetërsuar ku sundojnë
metamorfoza politike dhe e ardhmja mbetet një enigmë në trajtën e ankthit dhe të frikës ndaj
vdekjes së intelektualit dhe krimit e luftës për pushtet.
Diktatura në veprën e Kadaresë shfaqet një sistem politik ku sundon paranoja dhe terrori, ku
individi shkrihet me kolektiven dhe humbet identitetin e tij human.Në kushtet e një lufte të
egër për pushtet historia zbulohet si një kaos ku faji është kolektiv dhe ku falsifikohet
gjithçka.Në këtë kaos bien një e nga një të gjitha kategoritë sociale si: artistët, ekonomistët,
inxhineierët, historianët, ushtarakët fshatarë e punëtorë. Historia dhe pushteti plotësojnë
njëra- tjetrën dhe i japin arsye shkrimtarit ti anlizojë objektivisht dhe nga pozitat e një
prespektive të re siç është lira e interpretimit të historisë dhe shpërbërja me gjuhën e
narratives së një sistemi utopik siç është diktatura komuniste.
Romani ‘Përbindëshi’ është një model i dekonstruksionit të historisë dhe pushtetit
politik.Rrefimi antik i “kalit të Trojës” shkatërrohet dhe transformohet nëpërmjet figurës së
Konstruktorit i cili shkrin në një figurën e kalit antik me furgonin e prishur për të realizuar
arketipin e përbindëshit ideologjik të Lindjes komuniste.Gjuha e këtij romani përbën një risi
moderne përsa i përket strukturës narrative dhe diferencave semantike.Do ti referohemi
hermeneutikës së Hajdegerit në kalimin e kohëve mitike në ato moderne dhe në simbolikën
metaforike të historisë së ngatërruar politikisht. ‘Përbindëshi’ qëndron midis realitetit dhe
ëndërrës, midis të përkohshmes dhe të përjetshmes. Kali që ngriti Konstruktori në
bashkëkohësi është në thelb një simbol- makinë me trupin në mitet antike dhe me kokën e
shndërruar në perbindësh ideologjish që vepron me të njejtin qëllim si dikur, manipulimin e
njerëzve.Te “Perbindëshi” historia rimerret përmes arketipit mitik, ndërsa pushteti politik
përmes simbolikës ideologjike,çka bën të mundur depërtimin në realitetin totalitarist të
arketipave dhe simboleve të përjetshme të dinakut, projektuesit të dredhisë, por tashmë një
makinë e prishur për muze, por që megjithatë shkakton luftë dhe shkatërrim vlerash
humane.Funksioni risjellës i mjetit shkatërrues paralajmëron rrezikun për praninë e një
dredhie politike që buron nga një risi teknologjike, por nëpërmjet pushtetit si një enigmë
intrigash dhe krimesh që egzistojnë në kohët moderne.Sindroma e Kalit të Trojës fshihet në
figurën e Konstruktorit të makinës totalitare.Përpjekja për të goditur shtetin është tragjike
dhe groteske, pasi është me pasoja shkatërruese por dhe qesharake duke qenë krejt e
pamundur në kushtet e totalitarizmit.
~ 168 ~