Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Lëvizjet e vrullshme gjuhësore për nxjerrjen prej gjuhe të turqizmave, si edhe fjalëve
të huaja nga gjuhë të tjera e fillur qysh nga Rilindasit, preku në masë të madhe edhe një pjesë
të emërtimeve në fjalë, të cilat u zëvendësuan me gjegjëset shqipe, të ndërtuara me brumin e
shqipes dhe me mjetet fjalëformuese të saj ose me fjalë ekzistuese, të cilat u aktivizuan në
gjuhën e folur e të shkruar, si: rojtar për bekçi, kopshtar për bahçevan, bukëpjekës për
furrxhi, bujk për buqar, vjedhës për cub, çelsabërës për axhustator, ndihmës për çirak, bari
për çoban, flamurtar për bajraktar, mësues për dhaskal, ëmbëltor për pastiçier, barnator
(farmacist) për spicer, tregtar për grosist, orëndreqës për sahatçi, birësues për adoptues,
veprimtar për aktivist etj.
Nga ana tjetër gjallërimi, aktivizimi dhe prodhueshmëri e lartë e disa prapashtesave
shqipe, si - tar, - atar, - ës, - or e ndonjë siparashtesë, çoi në zëvendësimin e disa
prapashtesave të huaja, sidomos të atyre turke – xhi, - çi, duke iu dhënë këtyre emërtimeve
fizionomi të plotë shqipe si: furrtar për furrxhi, sharrëtar për sharrxhi, fshesar për fshesaxhi,
samarpunues për nallban, bakërpunues për bakërxhi.
Në ditët e sotme vihet re aty – këtu përpjekja e individëve të veçantë për
zëvendësimin e emërtimeve të huaja të kësaj shtrese me fjalë shqipe, siç mund të takohen në
publicistikë ose në ndonjë vepër leksikografike (fjalor) si: kuvendor për parlamentar,
amvisues për menaxher, barnator për farmacist, ëmbëltor për pastiçier e ndonjë tjetër.
Një dukuri interesante, që vihet re në shfaqjen e këtyre emërtimeve të ardhura në
gjuhën shqipe nga gjuhët e huaja, është se në disa prej tyre vihen re ndryshime në format
strukturore, të përftuara gjatë futjes së tyre në gjuhën shqipe, duke iu përshtatur ligjësive të
gjuhës shqipe nga pikëpamja fonetiko - morfologjike 162 , siç mund të sjellim si shembuj:
bankier (nga bankiere), karrocier (nga karrociere), ku shihet rënia e fundores së huaj –e,
biolog (nga biologo), aksionist (nga aksionista), kamionist (nga kamionista), ku shihen rëniet
e fundoreve të huaja -a, -e etj.
Tek një pjesë vihet re karakteri i theksuar hibrid me futjen e temave të huaja
(sidomos të fjalëve ndërkombëtare) në rrethin e mjeteve fjalëformuese shqipe, duke krijuar
kështu forma dysore si: administrator dhe administrues, eksperimentator dhe
eksperimentues, menaxher dhe menaxhues, armator dhe armatues etj. Lidhur me këtë dukuri
do të përmendim idenë e prof. M. Samarës se “shqipërimi i pjesshëm i fjalës së huaj e fut
huazimin brenda sistemit të gjuhës dhe e bën atë më të kuptueshëm, më të kapshëm. Këto
shqipërime bëhen në harmoni me natyrën e shqipes dhe pasqyrojnë në gjuhë prirjen që ka
ajo për të ruajtur të pastër strukturën e vet fjalëformuese”. 163
~ 165 ~
Recenzentë:
Prof.dr. Gjovalin Shkurtaj
Prof.dr. Agron Duro
162
K. Jorgaqi, “Mbi integrimin leksiko – semantik të italeanizmave në shqipen standarde“ , sf/1 – 2,
1998.
163
M. Samara, “Formimi i gjuhës letrare...,” Tiranë 1981, FQ. 119 – 120.