Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Megjithatë, vitet e Paraçlirimit mbeten vite të vështira me kushte të rënda
ekonomiko – shoqërore. Vazhdonin të ekzistonin marrëdhëniet e vjetra në proceset e punës,
si rrjedhim pjesëmarrja e njerëzve në to mbetet e ngushtë.
Ekonomia ngushtohej në degë të caktuara. Kjo është edhe arsyeja pse emërtimet e
njërëzve sipas veprimtarive janë të kufizuara në degë të industrisë, të kulturës, të jetës
artistike dhe asaj shoqërore në përgjithësi.
C. Periudha e Pasçlirimit.
Në periudhën e Pasçlirimit numri i emërtimeve të njerëzve sipas veprimtarisë që
kryejnë u rrit ndjeshëm, duke pasqyruar në këtë mënyrë edhe ndryshimet në jetën e vendit, të
cilat erdhën me zhvillimin e fushave të ndryshme të ekonomisë dhe shoqërisë, si: industria,
transporti, telekomunikacioni, shkenca, tregtia, elektronika, arti, sektori i shërbimeve
njerëzore etj. Në këtë mënyrë, nga fjalori i K. Kristoforidhit me 100 emërtime të tilla vijmë
në Fjalorin e sotëm të shqipes, i cili përmban më shumë se 1500 emërtime njerëzish sipas
veprimtarisë që kryejnë.
Në këtë periudhë emëritmet e njerëzve sipas veprimtarisë përbëjnë një shtresë të
gjallë e mjaft aktive në përdorim të leksikut të shqipes, i cili pasurohet e zhvillohet
vazhdimisht. Natyrisht, arsyeja e këtij zhvillimi duhet lidhur me gjallërimin e jetës
ekonomiko – shoqërore të vendit.
Zhvillimet e reja sociale dhe ekonomike shtruan para gjuhës kërkesa të reja, të cilat
leksiku i përmbushi me zhvillimin e shumë kategorive semantiko – leksikore, me pasurimin
me fjalë të reja etj.
Kjo shtresë e leksikut vazhdon të pasurohet në ditët tona me ritme të shpejta si
rrjedhim edhe i zhvillimit të vrullshëm të teknologjisë.
I. Emërtimet në rrafshin e faktorëve brendagjuhësore.
Kushtet brendagjuhësore që kanë ndikuar në zhvillimin e kësaj shtrese të leksikut,
lidhen me historikun e zhvillimit të gjuhës shqipe dhe formimin e kristalizimin e gjuhës
letrare kombëtare.
Historikisht emërtimet e njerëzve sipas veprimtarisë që kryejnë kanë shkuar përkrah
zhvillimit të dialekteve të shqipes. Kështu hasen gjikatës- gjykatës, gjëzar- gjizar etj. Madje
edhe brenda të njëjtit dilekt (norma letrare) nuk ka qenë e njësuar.
Për pasqyrimin e këtyre emërtimeve në përputhje me zhillimin e gjuhës na
dëshmojnë trajtat dialektore të shkrimeve dhe fjalorëve të këtyre viteve. Këtë pamje e
plotëson vëzhgimi i emërimeve të pasqyruara në veprën leksikografike “Fjalor i gjuhës
shqipe” i vitit 1954 ku zënë një vend të madh variantet fonetiko – dialektore (senkser,
ngjizar, dhënar, shkrirës, druar, mandeshë, dylmer etj).
Njësimi i gjuhës bëri që emërtimet e njerëzve sipas veprimtarisë si shtresë e leksikut
të zgjerohej në krahasim me të kaluarën, duke përfshirë të gjitha sferat e veprimtarisë
njerëzore (shtetërore, politike, shoqërore e kulturore) në të gjithë truallin e shqipes.
Ndikimin e fuqishëm të faktorëve brendagjuhësorë e shohim të pasqyruar në një
varg anësh të zhvillimit të emërtimeve të veprimtarisë njerëzore si në rrafshin e formës, ashtu
edhe në atë të përmbajtjes.
Siç e përmendëm më sipër, ndërsa në periudhën para kristalizimit përfundimtar të
gjuhës letrare (standarde) shqipe vëreheshin emërtime në formën e varianteve fonetike, në
periudhën e gjuhës letrare (standarde) takojmë vetëm format e njësuara. Në kohën e sotme,
sidomos në gjuhën e shkruar përdoren vetëm format e njësuara të këtyre emërtimeve.
~ 164 ~